Osoby ograniczone w zdolności do czynności prawnych
Osoby, które ukończyły lat 13, a nie ukończyły lat 18 i osoby ubezwłasnowolnione częściowo, ponadto sąd w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie może ustanowić tzw. doradcę tymczasowego. Ustanowienie tego doradcy automatycznie powoduje ograniczenie zdolności do czynności prawnych. Może się to postępowanie skończyć niczym, ale tak długo jak ten doradca jest ustanowiony, to tak długo traktujemy tę osobę jako ograniczoną w zdolności do czynności prawnych. Z osobami o ograniczonej zdolności jest największy problem, gdyż pewnych czynności mogą dokonywać samodzielnie, pewnych mogą dokonywać, ale za zgodą przedstawiciela ustawowego, wreszcie pewnych czynności nie mogą dokonywać nawet za zgodą przedstawiciela ustawowego:
– samodzielnie dokonywane: czynności w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, aczkolwiek bez obostrzeń, o których mowa odnośnie osób bez zdolności do czynności prawnych, zatem nawet jeśli jest niewykonana i wiąże się z pokrzywdzeniem. Jeśli dojdzie już tu do pokrzywdzenia, to co prawda nie można skorzystać z tej instytucji, aby ją podważyć, ale można skorzystać z instytucji wyzysku. Może być to podstawą roszczeń w stosunku do strony, która tę słabość wykorzystała. Inne czynności: dysponowanie swoim zarobkiem, udzielanie pełnomocnictw do czynności, które mogą być osobiście podejmowane przez daną osobę, dysponowanie prawami majątkowymi: rzeczami, pieniędzmi, prawami, które zostały oddane tym osobom do swobodnego użytku przez przedstawicieli ustawowych np. dysponowanie kieszonkowym. Osoby, które ukończyły lat 16, a niekiedy 15 mogą zawrzeć umowę o pracę samodzielnie co wynika z Kodeksu Pracy i przepisów wykonawczych. Z Prawa Bankowego wynika, że dziecko po ukończeniu 13. roku życia może dysponować własnym rachunkiem bankowym, chyba że w umowie bądź w późniejszym zastrzeżeniu sprzeciwi się temu przedstawiciel ustawowy np. rodzice założą 10-latkowi rachunek, to w chwili ukończenia przez niego 13 lat będzie on mógł samodzielnie dysponować tym rachunkiem, chyba że rodzice innego zastrzeżenia dokonają
– za zgodą przedstawicieli ustawowych – najszersza gama czynności, wszystkie inne czynności prawne o charakterze zobowiązującym bądź rozporządzającym. A więc wszystkie te czynności dotyczące majątku osoby ograniczonej w zdolności podlegają ograniczeniu poza czynnościami, które mogą być dokonywane samodzielnie. Żeby zawrzeć umowę o dzieło bądź umowę zlecenia, to musi mieć ta osoba zgodę przedstawiciela ustawowego. Natomiast dysponować zarobkiem z tych tytułów może samodzielnie, bez zgody przedstawciela. Ta zgoda przedstawiciela może być udzielona przed, w trakcie lub po dokonaniu tych czynności. Ale jeśli to jest jednostronna czynność prawna, to zgoda musi być wyrażona przed dokonaniem tej czynności, w przeciwnym razie jest ona nieważna. Jeśli mamy do czynienia z czynnościami dwu czy wielostronnymi, to zgoda może być udzielona po dokonaniu czynności. Wtedy mamy do czynienia z tzw. bezskutecznością zawieszoną. Czynność prawna jest ważna, ale nie wywołuje skutków prawnych. Aby to przeciąć, druga strona może wyznaczyć termin do wyrażenia bądź niewyrażenia zgody i jeżeli w takim terminie nie zostanie ta zgoda wyrażona, to ta umowa staje się z mocą wsteczną nieważna. Wyrażenie zgody powoduje, że czynność staje się od początku ważna. To rodzi dalsze konsekwencje, gdyż można stosować przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, jeśli doszło do jakiś przesunięć majątkowych, gdy potem umowa stała się nieważna. Oczywiście jest możliwość potem samodzielnego potwierdzenia po osiągnięciu przez tę osobę pełnej zdolności do czynności.
Te dwie powyższe czynności (samodzielnie i za zgodą) mogą być dokonane przez samego przedstawiciela ustawowego, bez zgody i udziału reprezentowanego. Wynika to z generalnego umocowania z przepisów Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, bo przedstawiciele mają nieograniczone kompetencje, czyli albo 17-latek zawiera umowę za zgodą rodzica albo rodzic zawiera umowę bez zgody tego 17-latka. Te dwa rozwiązania są dopuszczalne.
– nie mogą być podejmowane nawet za zgodą przedstawiciela ustawowego – np. testament, dokonanie przysposobienia, zawarcie małżeństwa (tutaj tylko granica wieku, bo w przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego nie ma tutaj ta kwestia znaczenia).
Pełna zdolność do czynności prawnych
Z chwilą ukończenia 18.urodzin, liczy się to od chwili, następuje to z początkiem dnia 18.urodzin. Jeżeli jakiś termin wiąże się z nabyciem praw, to zawsze liczy to się od początku dnia. Wyjątek – dotyczy kobiet, które poprzez zawarcie małżeństwa w wieku 16 lat za zgodą sądu uzyskują pełną zdolność i nie tracą jej na skutek późniejszego ustania małżeństwa. Raz uzyskana pełna zdolność może być utracona jedynie za pomocą ubezwłasnowolnienia. Nie ma innej drogi pozbawienia zdolności do czynności prawnych.