Mediacja jest jednym ze sposobów rozwiązywania sporów i konfliktów, należy do tak zwanych alternatywnych metod rozpoznawania sporów. Instytucja mediacji pojawiła się najwcześniej w prawie karnym, a dopiero od roku 2005 po nowelizacji w kodeksie postępowania cywilnego.
Do najważniejszych cech mediacji należą: dobrowolność, poufność, niejawność, brak sformalizowanego charakteru postępowania, a także bezstronność mediatora.
Postępowanie mediacyjne toczy się z udziałem stron oraz osoby mediatora. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego określają kto może zostać mediatorem. Osoba ubiegająca się o pracę w tej roli powinna posiadać pełną zdolność do czynności prawnych i możliwość korzystania z pełni praw publicznych. Ponadto mediatorem nie może być sędzia, za wyjątkiem sędziego w stanie spoczynku.
Zgodnie z kodeksem postępowania cywilnego organizacje społeczne i zawodowe mogą prowadzić listy stałych mediatorów oraz tworzyć ośrodki mediacyjne. Wpis na listę wymaga wyrażonej na piśmie zgody mediatora. Informację o listach stałych mediatorów oraz o ośrodkach mediacyjnych przekazuje się prezesowi sądu okręgowego.
Postępowanie mediacyjne może toczyć się na podstawie umowy o mediacje zawartej między stronami, a także na podstawie postanowienia sądu kierującego strony do mediacji. Wszczęcie mediacji na podstawie umowy stron następuje z chwilą doręczenia mediatorowi wniosku o mediację z dowodem doręczenia go drugiej stronie. Art. 183(7) określa, że wniosek o przeprowadzenie mediacji powinien zawierać oznaczenie stron, dokładnie określone żądanie, przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie, podpis strony oraz wymienienie załączników. Jeżeli strony zawarły umowę o mediację na piśmie, do wniosku dołącza się odpis tej umowy.
Zgodnie z kodeksem postępowania cywilnego mediacja nie zostanie wszczęta jeżeli:
1) stały mediator, w terminie tygodnia od dnia doręczenia mu wniosku o przeprowadzenie mediacji, odmówił przeprowadzenia mediacji,
2) strony zawarły umowę o mediację, w której wskazano jako mediatora osobę niebędącą stałym mediatorem, a osoba ta, w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej wniosku o przeprowadzenie mediacji, odmówiła przeprowadzenia mediacji,
3) strony zawarły umowę o mediację bez wskazania mediatora i osoba, do której strona zwróciła się o przeprowadzenie mediacji, w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej wniosku o przeprowadzenie mediacji, nie wyraziła zgody na przeprowadzenie mediacji albo druga strona w terminie tygodnia nie wyraziła zgody na osobę mediatora,
4) strony nie zawarły umowy o mediację, a druga strona nie wyraziła zgody na mediację.
Postanowienie sądu kierujące strony do mediacji może być wydane aż do zamknięcia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę. Po zamknięciu tego posiedzenia sąd może skierować strony do mediacji tylko na zgodny wniosek stron. Może to uczynić tylko raz w toku postępowania. Jeżeli strona nie wyrazi w ciągu tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia jej postanowienia o skierowaniu strony do mediacji zgody, to mediacja taka nie zostaje przeprowadzona.
Kierując strony do mediacji, sąd wyznacza mediatora; jednakże strony mogą wybrać innego mediatora. Na zgodny wniosek stron sąd może upoważnić mediatora do zapoznania się z aktami sprawy. Ponadto sąd wyznacza czas jej trwania na okres do miesiąca, chyba że strony zgodnie wniosły o wyznaczenie dłuższego terminu na przeprowadzenie mediacji. W trakcie mediacji termin na jej przeprowadzenie może być przedłużony na zgodny wniosek stron.
Mediacja może zakończyć się zawarciem ugody przez strony. Strony podpisują ugodę, co oznacza, że wyrażają tym samym zgodę na wystąpienie do sądu z wnioskiem o jej zatwierdzenie. Po zawarciu ugody sąd, na wniosek strony niezwłocznie przeprowadza postępowanie co do zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem. Kodeks postępowania cywilnego wskazuje, że jeżeli ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji, sąd zatwierdza ją przez nadanie jej klauzuli wykonalności. Natomiast sąd odmawia nadania klauzuli wykonalności albo zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem, w całości lub w części, jeżeli ugoda jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa, a także gdy jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności.
Ugoda zawarta przed mediatorem ma po jej zatwierdzeniu przez sąd moc prawną ugody zawartej przed sądem.
Z przebiegu mediacji sporządza się protokół, w którym zaznacza się miejsce, czas przeprowadzenia mediacji, a także imię, nazwisko ( nazwę ) i adresy stron, imię i nazwisko oraz adres mediatora, i co najważniejsze wynik mediacji. Protokół z przebiegu mediacji podpisuje mediator. Jeżeli strony zawarły ugodę przed mediatorem, ugodę zamieszcza się w protokole albo załącza do niego. Mediator obowiązany jest do doręczenia stronom odpisu protokołu.