W polski prawie cywilnym stronie przysługuje prawo do uzyskania pomocy prawnej z urzędu. Oznacza to, że może ona zgodnie z art. 117 kodeksu postępowania cywilnego wnieść do sądu wniosek o ustanowienie dla niej adwokata lub radcę prawnego. Instytucja ta służy ochronie strony w czasie trwania postępowania sądowego, jeżeli ta z powodu trudnej sytuacji finansowej nie jest w stanie ponieść kosztów związanych z wynagrodzeniem dla profesjonalnego pełnomocnika. Ponadto realizuje postulat prawa strony do rzetelnego i uczciwego procesu gwarantowanego przez konstytucje RP.
Wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego strona wnosi do sądu, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy, a w wypadku kiedy nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu, w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swego zamieszkania (następnie sąd ten przesyła niezwłocznie wniosek do sądu właściwego. Wniosek w tym przedmiocie składa się w formie pisemnej lub ustnie do protokołu. Złożyć taki wniosek można na każdym etapie postępowania, w I, II instancji, jak i także w postępowaniu apelacyjnym lub kasacyjnym. Sąd może wstrzymać rozpoznanie sprawy, aż do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia wniosku.
Sąd rozpoznaje wniosek niezwłocznie, ze względu na to, aby umożliwić stronie dochodzenie swych praw. Sąd ( lub referendarz sądowy) w przedmiocie wniosku wydaje postanowienie ustanawiające lub odmawiające ustanowienia pomocy prawnej. Postanowienie może zapaść na posiedzeniu niejawnym.Na postanowienie w przedmiocie odmowy uwzględnienia wniosku stronie przysługuje zażalenie. W zasadzie potrzeba ustanowienia pełnomocnika z urzędu dla strony zwolnionej od kosztów sądowych, należy do swobodnej oceny sądu. Jeżeli jednak uzna , że pomoc taka jest potrzebna to zwraca się do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych o wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego. Jeżeli strona ubiegająca się o pomoc prawną nie jest zwolniona od kosztów sądowych powinna wykazać, że nie może bez uszczerbku dla siebie i rodziny ponieść kosztów związanych z profesjonalnym pełnomocnikiem. W tym celu składa szczegółowe oświadczenie dotyczące osobistej sytuacji majątkowej, w tym ostanie majątku, dochodach, zatrudnieniu, liczbie osób będących na jej utrzymaniu.
Ustanowienie adwokata lub radcy prawnego jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego, które wygasa wraz ze śmiercią strony. Zawodowy pełnomocnik może wnosić o zwolnienie od obowiązku reprezentowania strony z ważnych przyczyn. W takiej sytuacji okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych wyznacza innego adwokata lub radcę prawnego.
Jeżeli ustaną okoliczności, które uzasadniały uwzględnienie wniosku, sąd cofa ustanowienie adwokata lub radcy, co wiąże się z obowiązkiem uiszczenia przez stronę opłaty za ustanowienie adwokata lub radcy prawnego( ewentualnie częściowy zwrot odpowiednio do postanowienia sądu). W przypadku kiedy strona świadomie podała nieprawdziwe informacje na temat swojej sytuacji , aby uzyskać bezpłatna pomoc prawną, sąd dodatkowo oprócz nałożenia obowiązku zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wymierzy stronie grzywnę.
Zgłoszenie wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego oraz wniesienie zażalenia co do zasady nie wstrzymuje biegu toczącego się postępowania.