Postępowanie przygotowawcze stanowi pierwszą fazę postępowania karnego w sprawach, które ścigane są z oskarżenia publicznego.
Cele postępowania przygotowawczego
Postępowanie przygotowawcze przyjmuje formę śledztwa lub dochodzenia, a jego celem jest:
- zbadanie czy czyn zabroniony rzeczywiście został popełniony oraz czy jest bezprawny, szkodliwy społecznie i zawiniony. Innymi słowy: czy stanowi on przestępstwo
- wykrycie sprawcy czynu i w razie konieczności jego ujęcie,
- wykrycie ewentualnych pomocników, podżegaczy oraz innych osób, których przestępstwo pozostaje w związku z przestępstwem sprawcy
- ustalenie i zebranie danych o osobie podejrzanego: wiek, wykształcenie, zawód, źródła dochodu, dane na temat stosunków rodzinnych i materialnych. Gdy potrzebne są dane dotyczące dotychczasowego sposobu życia sprawcy, na żądanie kuratora sądowego, Policji lub innego uprawnionego podmiotu, przeprowadza się wywiad środowiskowy
- oszacowanie rozmiarów szkody
- wyjaśnienie okoliczności sprawy
- ustalenie osób pokrzywdzonych
- wyjaśnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu czynu (w celu realizacji profilaktycznej funkcji prawa karnego procesowego. )
- zabezpieczenie i utrwalenie dowodów (głównie spisując w protokołach wyjaśnienia podejrzanego i zeznania świadków. Oprócz protokołów, wszelkie notatki urzędowe, wywiady środowiskowe).
Postępowanie przygotowawcze prowadzone jest najczęściej przez Policję, natomiast nadzór nad jego przebiegiem sprawuje prokurator, przy czym sąd ma również na nie wpływ w drodze czynności sądowych oraz z racji prawa do zwrotu sprawy prokuratorowi, w wypadku konieczności uzupełnienia postępowania przygotowawczego.
Na podstawie dowodów zebranych w tego rodzaju postępowaniu sporządzany jest akt oskarżenia. Dowody te mogą zostać przytoczone w czasie rozprawy.
Stronami w postępowaniu przygotowawczym są: podejrzany i pokrzywdzony (natomiast w postępowaniu przed sądem oskarżony i poszkodowany).
Podejrzany to osoba co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego. Pokrzywdzony natomiast to osoba fizyczna lub prawna której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Może nim być również instytucja państwowa samorządowa lub społeczna czy zakład ubezpieczeń społecznych.
Podejrzany ma prawo do: składania wyjaśnień, do odmowy składania wyjaśnień i odpowiedzi na zadawane pytania (prawo do milczenia), prawo do skorzystania z pomocy obrońcy i posiadania obrońcy, do końcowego zaznajomienia się z materiałami postępowania: dostępu do akt i orzeczeń, a także prawo do zaskarżania części decyzji procesowych.
Oprócz praw, podejrzany ma również obowiązki: poddania się oględzinom, badaniom psychologicznym i psychiatrycznym , gdy zostaje na wolności obowiązek stawienia się na każde wezwanie, zawiadomienia w przypadku zmiany adresu.
Do wszczęcia postępowania przygotowawczego wystarczy istnienie uzasadnionego przypuszczenia o popełnieniu przestępstwa.