Jedynymi prawnie dopuszczalnymi dowodami nabycia praw z tytułu dziedziczenia przez spadkobiercę są:
- stwierdzenie nabycia spadku oraz
- zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony przez notariusza.
Nie istnieje prawny obowiązek uzyskania stwierdzenia nabycia spadku lub aktu poświadczenia dziedziczenia przez spadkobiercę. Jednak w pewnych przypadkach (jak na przykład wpis do księgi wieczystej) jest ono konieczne.
Postępowanie
Art. 1025 stanowi iż sąd na wniosek osoby mającej w tym interes stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę. Do kręgu takich osób możemy zaliczyć przede wszystkim spadkobierców, ale także wierzycieli zarówno spadkodawcy jak i spadkobiercy, uprawnionych do zachowku, zapisobierców, wykonawcę testamentu, a także osoby, które nie roszczą sobie praw do spadku, ale chcą wykazać że nie są spadkobiercami i nie ponoszą odpowiedzialności za długi spadkowe.
Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku odbywa się w trybie nieprocesowym, regulują je art. 669-679 Kodeksu postępowania cywilnego. Inicjowane jest ono jak już wcześniej wspomniano na wniosek.
Sąd wzywa na rozprawę wnioskodawcę oraz osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi. Następnie bada kto jest spadkobiercą. W szczególności bada, czy spadkodawca pozostawił testament, oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje. Jeżeli testament zostanie złożony, sąd otwiera go i ogłasza. W wypadku powstania sporu o ważność testamentu sąd także rozstrzyga go w toku postępowania, natomiast nie bada składu spadku (wyjątek stanowi art. 961 KC oraz w przypadku dziedziczenia ustawowego czy w skład spadku nie wchodzi gospodarstwo rolne).
Dowodem, że nie ma innych spadkobierców poza tymi którzy znani są sądowi, może być zapewnienie złożone przez zgłaszającego się spadkobiercę. Złożenie fałszywego zapewnienia jest równoznaczne ze złożeniem fałszywych zeznań.
Jeżeli zapewnienie nie było złożone albo jeżeli zapewnienie lub inne dowody nie będą uznane przez sąd za wystarczające, sąd ma do dyspozycji instytucje ogłoszenia, w którym wzywa spadkobierców. Po upływie sześciu miesięcy od daty ogłoszenia sąd wyznacza w celu rozpoznania zgłoszonych żądań rozprawę, na której wezwie także osoby, którą zgłosiły żądanie. Jeżeli w ciągu sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia o wezwaniu spadkobierców nikt nie zgłosił nabycia spadku albo, zgłosiwszy je, nie udowodnił go na rozprawie, sąd wyda postanowienie stwierdzające nabycie spadku przez spadkobierców, których prawa zostały wykazane, a w ich braku – przez Skarb Państwa jako spadkobiercę ustawowego.
Sąd ma obowiązek określić sytuację prawną całego majątku (musi rozdzielić cały majątek) oraz wskazać wszystkich spadkobierców którym przypadł spadek i wysokość ich udziałów.
Art. 1026 Kodeksu cywilnego stanowi iż stwierdzenie nabycia spadku oraz poświadczenie dziedziczenia nie może nastąpić wcześniej niż:
- przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku,
- wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku
Domniemanie
Ponieważ zgodnie z art. 925 Kodeksu cywilnego spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku wyrok sądu ma jedynie charakter deklaratoryjny stwierdzający pewien istniejący już fakt. Ze stwierdzeniem nabycia spadku wiąże się domniemanie, iż osoba, która takie stwierdzenie uzyskała jest spadkobiercą. Domniemanie to jest silniejsze niż to wynikające z zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia.
Domniemanie to można obalić występując z wnioskiem o przeprowadzenie postępowania o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku. Wniesienie takiego wniosku jest możliwe gdy:
- Osoba która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku nie jest spadkobiercą
- Osobie tej przysługuje inny udział w spadku niż stwierdzono
Wniosek o wszczęcie takiego postępowania może zgłosić każdy zainteresowany. Wyjątkiem jest sytuacja gdy z wnioskiem występuje osoba, która była uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Jego żądanie może być oparte jedynie na podstawie której nie mógł powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możność.