Zobowiązanie z art. 353 Kodeksu Cywilnego (KC) polegać może zarówno na działaniu lub aktywnym zaniechaniu, czyli powstrzymywaniu się od czynności, które taka osoba mogłaby wykonywać. Źródła tego zobowiązania mogą być różne – najczęściej są to czynności prawne, umowy, ale również źródłem może być czyn niedozwolony, bezpodstawne wzbogacenie, orzeczenia sądowe czy akty administracyjne. Klasyczny model zobowiązania jeden wierzyciel, jeden dłużnik, występuje w przypadkach wyżej, za wyjątkiem umów. Regułą jest tak bardziej złożona postać. Obie strony w jakimś tam zakresie są wobec siebie zarówno wierzycielami jak i dłużnikami, co szczególnie jest widoczne w tzw. umowach wzajemnych. Czyli nie zawsze jest to tak proste jak w 353 art kc.
Należy wyróżnić dwa pojęcia, wierzytelności i długu. Wierzytelność to prawo, natomiast dług to obowiązek ciążący na dłużniku i nie powinny się na m te pojęcia mylić. Wierzytelność, jeżeli patrzymy z pozycji wierzyciela, dług – dłużnika. Nie jest do końca prawidłowe sformułowanie „zobowiązania”. Jeżeli to są obciążenia, to chodzi o dług. Ponieważ zobowiązanie jest stosunkiem prawnym, a nie prawem czy obowiązkiem. Wierzytelność jako prawo podmiotowe jest prawem względnym – skutecznym zasadniczo względem dłużnika, i tylko względem niego wierzyciel ma możliwość egzekwowania wierzytelności w drodze przymusu państwowego. Od tej zasady są pewne odstępstwa.
Niektóre wierzytelności na mocy szczególnych regulacji stają się skuteczne na rzecz osób trzecich – np. art. 59 kc, roszczenia pauliańskie, wierzytelność najemcy lokalu mieszkalnego ponieważ korzysta z takiej ochrony jak prawo rzeczowe (art. 690 KC), na podstawie wpisu do księgi wieczystej (art. 17 Ustawy o Księgach Wieczystych i Hipotece) wskutek wpisu wierzytelności prawo uzyskuje skuteczność względem każdoczesnego właściciela nieruchomości, jeśli nabył ją pod tytułem szczególnym, np. zbycie w drodze sprzedaży. Także prawo dożywocia.
Gdy patrzymy na stosunek zobowiązaniowy od strony dłużnika, to cechą długu jest odpowiedzialność dłużnika za spełnienie świadczenia. Odpowiedzialność ta ma charakter tylko cywilny, majątkowy. Wyjątkowo tylko zdarzają się przypadki, że istnieje dług bez odpowiedzialności, tzn. że nie można dłużnika przy pomocy aparatu państwowego przymusić do realizacji świadczenia. Wówczas mówimy o tzw. zobowiązania niezupełne – przedawnienie, kiedy dłużnik może odmówić spełnienia, zobowiązania z gry lub zakładu można dochodzić tylko wtedy, (art. 413 KC) gdy gra lub zakład prowadzone były na podstawie zezwolenia odpowiedniego organu państwowego. Jest to więc dług honorowy.
Jeśli chodzi o kwestie odpowiedzialności, to obejmuje ona cały jego majątek – odpowiedzialność osobista całym majątkiem. Jest także odpowiedzialność rzeczowa – ograniczona do konkretnych składników majątkowych – np. zastawca czy osoba, która obciążyła nieruchomość hipoteką. Rozmiar odpowiedzialności osobistej czasami jest ograniczany do pewnej wysokości, o czym mówiliśmy w przypadku ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe, czy na tle art. 55 [4] odpowiedzialność osoby nabywającej przedsiębiorstwo czy gospodarstwo rolne, gdzie odpowiedzialność ograniczona jest do wysokości wartości przedsiębiorstwa. Mówiliśmy, że odpowiedzialność może być egzekwowana w drodze przymusu państwowego, ale są odstępstwa. Zasadą jednak jest to, że trzeba angażować w to aparat państwa. Nieliczne przypadki wyjątków – zajęcie cudzego zwierzęcia – art. 432 KC – można samemu.