Oskarżony to osoba, przeciwko której wniesiony został do sądu akt oskarżenia – wniosek o wymierzenie kary za czyn niezgodny z prawem. Za osobę oskarżoną uważa się także człowieka, w stosunku do którego prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. Dopóki wina nie zostanie udowodniona prawomocnym wyrokiem – oskarżony jest osobą niewinną. W chwili, gdy za winą przemawiają niejednoznaczne przesłanki i nie da się jej bezspornie udowodnić, wyrok rozstrzygnięty jest na korzyść osoby oskarżonej. Oskarżonemu, jak każdemu obywatelowi Państwa Polskiego przysługują zarówno prawa jak i obowiązki.
Najważniejsze uprawnienia osoby oskarżonej przedstawiają się w sposób następujący:
- Przede wszystkim ma on prawo uzyskania jasnych informacji dotyczących wniesienia przeciwko niego aktu oskarżenia – musi on być świadomy iż toczy się przeciwko niemu postępowanie karne.
- Reakcją oskarżonego może być odpowiedź na wniesiony przeciwko niemu na wniosek.
- Ponadto, przysługuje mu prawo składania wyjaśnień, może jednak odmówić ich składania bądź odpowiedzi, na poszczególne pytania – bez podawania powodów.
- Jeśli istnieje blokada językowa – oskarżony nie włada w wystarczający sposób językiem polskim – przysługuje mu prawo skorzystania z usług tłumacza.
- Oskarżony ma prawo do posiadania obrońcy – osoby, która będzie reprezentowała go w sądzie – adwokata lub radcy prawnego.
- Dodatkowo może się on ubiegać o o wyłączenie ze składu orzekającego jego członka oraz o wyłączenie oskarżyciela ze składu orzekającego.
- Może on także składać wnioski dowodowe oraz wnioski o odroczenie rozprawy.
- Jest on uprawniony domagania się wyłączenia jawności rozprawy, a także uzyskania odpłatnie kserokopii dokumentów z akt sprawy.
- Przysługuje mu prawo do apelacji.
Oskarżony jest zobowiązany do:
- Poddania się oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom (pobieranie odcisków palców, wykonywanie zdjęć identyfikacyjnych, poddanie osoby oskarżonej koniecznym badaniom psychologicznym i psychiatrycznym).
- Ponadto, osoba oskarżona, jeśli przebywa na wolności spoczywa na niej obowiązek stawiennictwa na każde wezwanie w toku postępowania karnego oraz obowiązek zawiadomienia o każdej zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni.
Nieusprawiedliwione niestawiennictwo może być powodem zastosowania przymusu wobec oskarżonego, celem sprowadzenia go na rozprawę.