Czas pracy, zgodnie z artykułem 128 Kodeksu Pracy definiuje się jako czas, w jakim dany pracownik znajduje się w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania danej pracy.Nie jest zatem konieczne samo wypełnienie powierzonych zadań, aby dany okres stanowił podstawę czasu pracy w ustawowym rozumieniu.
Jednymi z najważniejszych pojęć, jakie definiuje kodeks w kontekście czasu pracy, są: praca zmianowa, doba, tydzień oraz określenie pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy danym zakładem pracy.
- Praca zmianowa – pora wykonywania pracy jest tutaj zmienna; rozkład czasu pracy jest różny dla poszczególnych pracowników i po upływie pewnego zdefiniowanego okresu ulega zmianie.
- Doba – 24 godziny, liczone od momentu, w którym pracownik rozpoczyna pracę , np. jeżeli zaczyna pracę o godzinie 9 rano jego doba pracownicza trwa do 9 rano następnego dnia.
- Tydzień – 7 kolejnych dni liczonych od dnia okresu rozliczeniowego.
Normy czasu pracy odnoszą się przede wszystkim do maksymalnych granic jego możliwego trwania. W związku z tym realny wymiar czasu pracy pracownika nie może być dłuższy od tego, jaki one wyznaczają.
Podstawowe normy czasu pracy w Polsce:
- 8 godzin pracy na dobę,
- 40 godzin pracy w pięciodniowym tygodniu – okres rozliczeniowy nie przekracza wówczas czterech miesięcy,
- czas pracy wraz z nadgodzinami nie może przekraczać w uznanym okresie rozliczeniowym 48 godzin (oprócz pracowników zarządzających zakładem pracy).
Stosowanie się do normy 40 godzin czasu pracy w pięciodniowym tygodniu może następować na zasadzie wyznaczania średniej w danym okresie rozliczeniowym. Pracodawca zachowuje więc tutaj pewną swobodę. Również 5-dniowy tydzień pracy może stanowić średnią z danego okresu.
W przypadku rolnictwa, hodowli, pilnowania mienia i ochrony dóbr okres rozliczeniowy może wynosić do 6 miesięcy., a w przypadku dodatkowych uzasadnień – 12 miesięcy.
Na normie 8-godzinnej zbudowana jest zasada przeliczania liczby dni urlopu na godziny.
Norma określa również czas pracy dla poszczególnych zawodów. I tak przykładowo pracownicy zatrudnieni w zakładzie opieki zdrowotnej powinni pracować 7 godzin 35 minut na dobę, średnio 37 godzin i 55 minut tygodniowo. Dodatkowo wyszczególnione są takie specyficzne zawody w ramach ochrony zdrowia, jak: pracownicy radiologii, medycyny nuklearnej, którzy pracują przy wykorzystaniu źródła promieniowania jonizującego oraz pracownicy fizykoterapii, cytodiagnostyki, medycyny sądowej, prosektoriów mają określony czas pracy nie przekraczający 5 godzin na dobę i 25 godzin tygodniowo.