W sytuacji, kiedy dochodzi do ogłoszenia upadłości obejmującą likwidację majątku dłużnika, syndyk niezwłocznie przystępuje do spisu inwentarza i oszacowania masy upadłości oraz sporządzenia planu likwidacyjnego, który to następnie składany jest sędziemu-komisarzowi spis inwentarza wraz z planem likwidacyjnym w terminie jednego miesiąca od dnia ogłoszenia upadłości. Cała ta procedura jest początkiem procesu nazywanego likwidacją masy upadłości.
Po skompletowaniu wszelkich dokumentów upadłego oraz na podstawie spisu inwentarza, syndyk sporządza sprawozdanie finansowe, na dzień przed ogłoszeniem upadłości. Po wykonaniu tych czynności przez syndyka, sędzia komisarz przystępuje do likwidacji masy upadłości.
Jedną z czynności podejmowanych przez syndyka, jest sprzedaż rzeczy ruchomych upadłego, która podejmowana jest jedynie w przypadkach, kiedy niezbędne jest uzyskanie środków na pokrycie postępowania upadłościowego. Ponadto syndyk może sprzedać ruchomości, które ulegają szybkiemu zepsuciu lub wskutek opóźnienia sprzedaży straciłyby znacznie na wartości albo których przechowanie pociąga za sobą koszty zbyt wysokie w stosunku do ich wartości. Jeżeli w skład masy upadłości wchodzą rzeczy ruchome, których nie można zbyć z zachowaniem przepisów prawa upadłościowego, sędzia-komisarz może postanowić o ich wyłączeniu z masy upadłości albo zezwolić na ich zniszczenie. Sama likwidacja upadłego polega na sprzedaży przedsiębiorstwa upadłego w całości lub jego zorganizowanych części, sprzedaż nieruchomości i ruchomości, przez ściągnięcie wierzytelności od dłużników upadłego i wykonanie innych jego praw majątkowych wchodzących w skład masy upadłości albo ich zbycie. Przedsiębiorstwo, po ogłoszeniu upadłości może być prowadzone w dalszym ciągu, jeżeli możliwe jest zawarcie układu, lub dokonanie wspomnianej sprzedaży, syndyk zaś jest obowiązany do podjęcia wszelkich starań, aby przedsiębiorstwo zachować co najmniej w niepogorszonym stanie. Przedsiębiorstwo upadłego powinno być sprzedane jako całość, chyba że nie jest to możliwe, a jego sprzedaż może być poprzedzona umową dzierżawy na czas określony z prawem pierwokupu, jeżeli przemawiają za tym względy ekonomiczne. Na nabywcę przedsiębiorstwa upadłego przechodzą wszelkie koncesje, zezwolenia, licencje i ulgi, które zostały udzielone upadłemu, chyba że ustawa lub decyzja o ich udzieleniu stanowi inaczej.
Jak wskazuje prawo upadłościowe i naprawcze, likwidacja masy upadłości, a w tym likwidacja ruchomości oraz wierzytelności i praw obciążonych zastawem rejestrowym lub finansowym może nastąpić także poprzez ich przejęcie przez wierzyciela, który jest zastawnikiem zastawu rejestrowego lub finansowego.
Sprzedaż dokonywana podczas likwidacji masy upadłości, za każdym razem ma skutki sprzedaży egzekucyjnej, dlatego też, jak stanowi ustawa Prawo upadłościowe i naprawcze, nabywca składników masy upadłości nie odpowiada za zobowiązania podatkowe upadłego, także powstałe po ogłoszeniu upadłości. W przypadku sprzedaży nieruchomości, powoduje ona wygaśnięcie praw oraz praw i roszczeń osobistych ujawnionych przez wpis do księgi wieczystej lub nieujawnionych w ten sposób, lecz zgłoszonych sędziemu-komisarzowi w terminie określonym stosownych przepisach prawa upadłościowego i naprawczego. W miejsce prawa, które wygasło, uprawniony nabywa prawo do zaspokojenia wartości wygasłego prawa z ceny uzyskanej ze sprzedaży obciążonej nieruchomości. Skutek ten powstaje z chwilą zawarcia umowy sprzedaży. Każdorazowo podstawą do wykreślenia praw, które wygasły na skutek sprzedaży, jest prawomocny plan podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości obciążonej, natomiast podstawą wykreślenia hipoteki jest umowa sprzedaży nieruchomości. Pomimo sprzedaży nieruchomości, bez zmian pozostają ustanowione wcześniej służebność drogi koniecznej, służebność przesyłu oraz służebność ustanowiona w związku z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budowli lub innego urządzenia. Użytkowanie oraz prawa dożywotnika pozostają w mocy, jeżeli:
- przysługuje im pierwszeństwo przed wszystkimi hipotekami lub gdy
- nieruchomość nie jest obciążona hipotekami
- albo jeżeli wartość użytkowania i praw dożywotnika znajduje pełne pokrycie w cenie nabycia.
Jednakże w ostatnim wypadku wartość tych praw będzie zaliczona na cenę nabycia.
Na wniosek właściciela nieruchomości władnącej sędzia-komisarz może postanowić, że służebność gruntowa, która nie znajduje pełnego pokrycia w cenie nabycia, zostaje utrzymana w mocy, jeżeli jest dla nieruchomości władnącej konieczna, a nie obniża w sposób istotny wartości nieruchomości obciążonej.
Celem postępowania nazywanego likwidacją masy upadłości jest więc, jak wynika z przytoczonych wyżej wywodów, uzyskanie możliwie jak największej kwoty, która pozwoli w możliwie najpełniejszy sposób zaspokoić zgłoszone wierzytelności, których sam upadły nie może zrealizować z racji swojego położenia ekonomiczno-prawnego. Jak wskazuje praktyka, nie zawsze jednak, pomimo zastosowania wszelkich możliwych instrumentów prawnych, pełne zaspokojenie zgłoszonych wierzytelności jest możliwe, zaś wierzyciele muszą zadowolić się uzyskaniem chociażby szczątkowej części swojej wierzytelności.
Paulina Szatka
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze