Kontrolę przeprowadza się w siedzibie podmiotu kontrolowanego oraz w innych miejscach wykonywania jego zadań lub przechowywania dokumentów finansowych i kadrowych. Poszczególne czynności kontrolne mogą być wykonywane także w siedzibie jednostki organizacyjnej Państwowej Inspekcji Pracy.
Inspektor zgłasza swoją obecność podmiotowi kontrolowanemu, chyba że zgłoszenie to mogłoby mieć wpływ na wynik kontroli. Inspektor nie podlega rewizji osobistej i nie potrzebuje przepustki ale jest obowiązany przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny, przeciwpożarowych i o informacjach niejawnych.
W toku wykonywania czynności kontrolnych inspektor pracy współdziała ze związkami zawodowymi, organami samorządu załogi, radami pracowników i społeczną inspekcją pracy. To znaczy informuje je o tematyce i zakresie kontroli, analizuje uwagi, o wynikach kontroli i podjętych decyzjach a także udziela porad z zakresu prawa pracy.
Z przeprowadzonej kontroli sporządza się protokół. Podmiot kontrolowany ma prawo przed podpisaniem protokołu zgłosić umotywowane zastrzeżenia. Musi to zrobić na piśmie w ciągu 7 dni od przedstawienia mu protokołu. Inspektor musi je zbadać i ewentualnie zmienić część protokołu. W przypadku nie stwierdzenia uchybień wynik kontroli może być udokumentowany w formie notatki urzędowej, która powinna zawierać zwięzły opis stanu faktycznego stwierdzonego w czasie kontroli.
W wyniku kontroli Inspektor Pracy może wydać decyzje:nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w ustalonym terminie
- nakazania wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia; skierowania do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpowiednich kwalifikacji; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;
- nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;
- zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;
- nakazania, w przypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników lub osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, zaprzestania prowadzenia działalności bądź działalności określonego rodzaju;
- nakazania ustalenia, w określonym terminie, okoliczności i przyczyn wypadku;
- nakazania wykonania badań i pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwychw środowisku pracy w przypadku naruszenia trybu, metod, rodzajulub częstotliwości wykonania tych badań i pomiarów lub koniecznościstwierdzenia wykonywania pracy w szczególnych warunkach;
- nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;
- skierowania wystąpienia lub wydania polecenia, w razie stwierdzenia innych naruszeń niż wymienione w pkt 1–7, w sprawie ich usunięcia
- organy PIP mogą nakazać pracodawcy umieszczenie pracownika, wykreślenie lub sporządzenia korekty wpisu w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.