Zasada formalizmu procesowego
Jeśli postępowanie cywilne jest zorganizowanym przez prawo działaniem ludzkim, to konieczną jest odpowiednia organizacja tego postępowania (gdzie, kiedy i w jakiej formie). Gdyby nie zasada formalizmu to panowałby bałagan.
Trzy elementy składają się na zasadę formalizmu:
1. Forma
2. Miejsce
3. Czas
FORMA
Obowiązek przestrzegania wymogów formalnych jest uciążliwy. Jednak jeśli sami dopełnimy tych wymogów to jest pewne, że przeciwnik stosownie do mojego zachowania będzie musiał opowiedzieć np. jeśli złożę pozwę w przypisanej pozwie sąd nada mu bieg, to wiem, że pozwany złoży najczęściej odpowiedz na pozew, będzie zajmował stanowisko co do moich okoliczności, które w nich przytoczyłem. Przestrzeganie formy chroni nas przed dowolnością uczestników postępowania oraz przed samowolą organów postępowania, gdyż jeśli wniosłem pozew to sąd musi potraktować go jako pozew, a nie jako środek zaskarżenia, czy wniosek dowodowy.
MIEJSCE
Zależy od rodzaju postępowania i czynności w której uczestnicy włącznie z sądem dokonują. Głównym miejscem w postępowaniu sądowym jest sala sądowa, sala rozpraw, ale może też to być placówka operatora pocztowego – gdy np. składamy pismo do sądu, wtedy możemy się posłużyć tym operatorem publicznym art. 165 Kodeksu Postępowania Cywilnego (KPC), może to być także statek morski i polski. To miejsce to może być także sąd wezwany, sędzia wyznaczony, jeśli pojechał na oględziny, miejsce licytacji, która odbywa się pod nadzorem sędziego, która odbywa się niekoniecznie w budynku sądu.
CZAS
Czas dokonywania czynności ogólnie limitowany jest okresem trwania danego postępowania np. art 217 KPC stanowi, że strona może aż do zakończenia postępowania przytaczać twierdzenia i dowody (chyba że będzie prekluzja), ale ustawodawca ustanawia jeszcze inne terminy dla dokonywania czynności, np. terminy do wnoszenia środków zaskarżenia, czy środków odwoławczych np. tygodniowy dla zażalenia, dwutygodniowy dla apelacji, 2 miesiące na wniesienie skargi kasacyjnej. Może to być również taki termin, który dotyczy uchybienia terminu przez sąd – art 149 § 2 KPC mówi o tym, że wezwanie powinno być doręczone przynajmniej tydzień przed posiedzeniem, w wypadkach pilnych termin może być skrócony do dni trzech. I ten termin również może się przejawiać w odpowiedniej dacie, na którą zostało wyznaczone posiedzenie, ważny jest tu oczywiście dzień, jak również ważna tu jest również godzina.
Np. rozprawę sąd wyznaczył na 10:30, a omyłkowo w sekretariacie napisali na 12:30 po wywołaniu rozprawy nikt się nie stawił. Przewodniczący zreferował rozprawę, zamknął ją i wydał wyrok, następnie okazało się, że strony miały zawiadomienie na godz. 12:30 – tutaj naruszono zasadę formalizmu, uniemożliwiono stronie prawo obrony.
Formalizm nie jest niezbędny – KPC daje wyraz takiemu umiarkowanemu formalizmowi, tam gdzie jest to wymagane i termin musi być dochowany, aby skutecznie dochować czynności procesowej to musi być formalizm spełniony np. art. 165 KPC, art.167 KPC. Przykładem umiarkowanego formalizmu jest art 130 § 1 zd. 2 regulujący wymogi formalne pisma, gdyż jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu w skutek niezachowania warunków formalnych, nie uiszczono opłaty przewodniczący wzywa pod rygorem zwrócenia do poprawienia, uzupełnienia lub opłacanie, ale mylne oznaczenie pisma lub inne oczywiste niedokładności nie stanowią przeszkody do nadania pismu biegu i rozpoznania go w trybie właściwym. Jeżeli z treści pisma strony sąd zorientuje się, że to jest pozew, to należy nadać mu bieg. Wymagania względem profesjonalnych pełnomocników oczywiście są większe.
Zasada dowolności
Jest to zasada przeciwstawna formalizmowi. Przykładów z KPC nie ma zbyt wiele ale np. taką formę mogą strony w pewnym zakresie realizować w postępowaniu przed sądem polubownym np. zgodnie z art. 1184 § 2 KPC.
Zasada inicjatywy organów procesowych i egzekucyjnych
Organy procesowe to sąd, przewodniczący. Przeciwstawną jej jest zasada inicjatywy uczestników postępowania. Zasada ta rządzi tym od kogo zależy podejmowanie kolejnych czynności procesowych w sprawie, ale czynności nie w rozumieniu art. 65 KPC (dotyczącego zdolności procesowej), tylko tych czynności postępowania. Zasada inicjatywy zakłada, że to organy procesowe stosownie do stadium postępowania podejmują odpowiednie czynności.
Zasada inicjatywy procesowej stron
Zasada inicjatywy procesowej stron realizuje się w tym, że od strony jest uzależnione co z zasadą dyspozycyjności, czy zaskarży czy nie zaskarży orzeczenie, ale jeśli zaskarży, to dalszy tok postępowania zależy od organów procesowych. Sąd na podstawie np. wniesienia pozwu, złożenia wniosku, interwencji głównej czy ubocznej powoduje, że podejmuje następnie wszystkie czynności włącznie z wezwaniem do usunięcia braków, wniesienia opłaty itp.
Przedmiot postępowania cywilnego
Postępowanie cywilne to zorganizowane działanie ludzkie, które służy rozpoznawaniu spraw cywilnych, przymusowym wykonywaniu orzeczeń sądowych czy wykonywaniu ewentualnie innych czynności w sprawach. W zależności od tego jaki rodzaj czynności dokonywany jest w postępowaniu cywilnym możemy wyróżnić trzy główne nurty postępowania.
1. Postępowanie główne – KPC mówi o postępowaniu w sprawie, które ma służyć merytorycznemu rozpoznaniu sprawy i zakończyć się jakimś orzeczeniem w sprawie art. 316 KPC, art. 394 § 1 KPC.
2. Nurt incydentalny – czyli postępowanie, którego celem jest rozstrzygnięcie kwestii procesowej, która warunkuje możność przeprowadzenia tego postępowania głównego np. czy strona posiada zdolność procesową, czy można brak tej zdolności uzupełnić art. 70 – 71 KPC, postępowanie o przywrócenie terminu art. 167 i następne KPC, art. 222 KPC.
3. Postępowanie uboczne – polega na rozstrzygnięciu kwestii proceduralnej, procesowej związanej z postępowaniem głównym, ale nie warunkującej możności przeprowadzenia tego postępowania np. art. 117 i następne KPC czy ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych regulujące zwolnienie od kosztów sądowych, podobnie nadanie rygoru natychmiastowej wykonalności na wniosek.