List żelazny

List żelazny jest to dokument, który pozwala oskarżonemu na pozostanie na wolności do momentu kiedy sąd wyda prawomocne orzeczenie i zakończy postępowanie. List żelazny wydawany jest przez sąd okręgowy właściwy miejscowo. W sytuacji gdy wyrok skaże oskarżonego, po uprawomocnieniu zostaje on aresztowany. List żelazny regulowany jest przepisami kodeksu postępowania karnego w artykułach 281-284, jest on środkiem zapobiegawczym.
Jakie są warunki listu żelaznego?
Oskarżony musi stawiać się przed sądem (w postępowaniu przygotowawczym przed prokuratorem) na każde jego wezwanie w wyznaczonym terminie,
Oskarżony nie może wyjechać z kraju bez uzyskania specjalnego pozwolenia od sądu prowadzącego postępowanie,
Oskarżony nie może nakłaniać świadków do składania fałszywych zeznań ani usuwać w jakikolwiek sposób dowodów niezbędnych do przeprowadzenia postępowania,
W niektórych przypadkach wydanie listu żelaznego można uzależnić od uzyskania poręczenia majątkowego, konieczne jest aby warunek ten wpisany został w treść listu żelaznego.
W sytuacji naruszenia przez oskarżonego któregokolwiek z warunków listu żelaznego lub nieusprawiedliwionego niestawiennictwa, sąd okręgowy orzeka o odwołaniu listu żelaznego. W przypadku uzyskania poręczenia majątkowego za wydanie listu żelaznego, kwota poręczenia przepada lub zostaje ściągnięta.
Wniosek o przyznanie listu żelaznego składa sam oskarżony lub podejrzany przebywając za granicą (na stałe bądź czasowo). We wniosku musi zostać zawarte oświadczenie o stawiennictwie przed sądem bądź prokuratorem pod warunkiem odpowiadania z wolnej stopy. Od złożenia wniosku nie są pobierane opłaty, można go złożyć korespondencyjnie bądź za pomocą adwokata. Ważne jest, że wniosek o wydanie listu żelaznego nie może być złożony w sytuacji, gdy było już złożony wniosek o ekstradycje w tej samej sprawie, gdyż jest on równoznaczny z wnioskiem o tymczasowe aresztowanie.
W momencie przekraczania granicy z Polską podejrzany czy oskarżony musi posiadać list żelazny przy sobie (w postaci odpisu postanowienia sądu okręgowego), w innym razie może narazić się na długotrwałe kontrole graniczne.
W Polsce list żelazny jest stosowany bardzo rzadko. Przyczyną tego jest po pierwsze niechęć sądów do przyznawania listów, jak również fakt, że to oskarżony sam musi złożyć wniosek o przyznanie listu żelaznego. Wydawałoby się, że list żelazny jest obustronnie korzystny, gdyż wymiar sprawiedliwości może osądzić podejrzanego, natomiast podejrzany zachowuje wolność do czasu uprawomocnienia orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Jednakże często oskarżony/podejrzany nie chce wrócić do kraju i oczyścić się ze stawianych mu zarzutów, dlatego nie występuje z wnioskiem. Organy ścigania wówczas stosują ekstradycję bądź też europejski nakaz aresztowania by móc osądzić oskarżonego.
Najbardziej znanym przypadkiem przyznania listu żelaznego jest wydanie go w 1996 roku Andrzejowi Gołocie, który wrócił do Polski, aby brać udział w postępowaniu w sprawie pobicie we wrocławskiej restauracji.