Czek i jego problematyka prawna

Czek jest to dokument o treści i elementach przewidzianych przez prawo czekowe, w którym wystawca poleca bezwarunkowo trasatowi zapłatę określonej sumy pieniężnej na rzecz osoby wskazanej w dokumencie bądź okaziciela dokumentu. Trasatem czeku może być jedynie bank. Czek wystawiony i płatny w Polsce, wskazujący jako trasata kogoś innego niż bank, jest nieważny. Tak więc nie jakikolwiek podmiot jak to ma miejsce np. w przypadku weksla, ale bank.
Prawo czekowe nie określa, kto może być wystawcą czeku, czyli kto posiada zdolność czekową. Według uchwały Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 1993 r., Sygn. III CZP 176/92 wystawcą zaciągającym zobowiązania czekowe jest każdy, kto według przepisów ogólnych prawa cywilnego posiada zdolność prawną. Tak więc zdolność czekową mają osoby fizyczne i prawne.
Czek musi zawierać polecenie zapłaty. Polecenie to musi być bezwarunkowe. Jest to równoznaczne z tym, że nie można uzależnić zapłaty czeku od świadczenia wzajemnego albo od warunku w rozumieniu art. 89 k.c., czyli od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Jako warunek nie można traktować klauzuli dopuszczonych przez prawo czekowe, bądź klauzuli wykształconych przez obrót czekowy.
Czek nie ulega przyjęciu, w związku z tym trasat-bank zasadniczo nie staje się zobowiązany do zapłaty czeku wobec remitenta. Bank – trasat jest w tym przypadku jedynie płatnikiem. Płaci ciągnione, trasowane na niego czeki, w oparciu o umowę zawieraną między wystawcą, a bankiem-trasatem. Trasat (bank) zapłaci ciągniony na niego czek jeżeli są spełnione dwa warunki: istnieje wspomniana umowa czekowa oraz pokrycie czeku w postaci środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku wystawcy czeku, którymi może dysponować . Jeżeli takie fundusze są – bank płaci, jeżeli nie ma – bank odmawia zapłaty. Jest wymagane aby pokrycie istniało w dacie jego realizacji. Jest to tzw. pokrycie współczesne. Wystawienie czeku bez pokrycia wiąże się z konsekwencjami. W sferze umowy wiążącej wystawcę i bank, rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą wystawcy wobec remitenta. Prowadzi również do odpowiedzialności prawno karnej. Ważność czeku nie jest uzależniona od umowy czekowej zawartej między wystawcą a bankiem, w związku z tym tak wystawiony dokument pozostaje ważny jako czek.
Nie ma jednomyślnego poglądu w sprawie czynności prawnej tworzącej zobowiązanie czekowe. Nie ma również zgodności co do chwili i sposobu powstania zobowiązania tzn. czy powstaje ono już przez samo podpisanie czeku, czy dopiero poprzez wręczenie go innej osobie. Kwestia ta jest w doktrynie sporna, lecz ma znaczenie zarówno teoretyczne jak i praktyczne.
Czek posiada tylko jeden termin płatności i zawsze jest płatny za okazaniem. Jednak nie jest konieczne okazanie go do zapłaty bezpośrednio w banku, który jest trasatem czeku, ponieważ banki zawierają miedzy sobą umowy o wzajemne realizowanie. Czeki mają stosunkowo krótki termin przedstawienia do zapłaty.
Okazanie do zapłaty czeku po terminie jest kwestią sporną. Pogląd liberalny np. zakłada, że czek przedstawiony do zapłaty po terminie ustawowym powinien być zapłacony jeżeli nie został odwołany. Stanowisko pośrednie mówi, iż czek może być zapłacony o ile nie został odwołany, bądź o ile umowa czekowa tej możliwości nie ogranicza. Jednak umowy takie z reguły wykluczają możliwość zapłaty czeku po terminie. W przypadku stanowiska restryktywnego – nie ma możliwości realizacji czeku okazanego do zapłaty po terminie.
Najbardziej zasadne jest stanowisko pośrednie. Jednak wymóg ten można ominąć wystawiając czek post-datowany. Jest to czek w którym jako datę wystawienia wpisuje się datę późniejszą niż rzeczywista. Prawo czekowe dopuszcza taką możliwość, ponieważ co do zasady jako datę wystawienia przyjmuje się datę wpisaną na czeku, a nie datę rzeczywistą. Ponadto czek może zostać zrealizowany również wtedy, kiedy data zamieszczona jako data wystawienia czeku jeszcze nie nadeszła.