Dział spadku – sądownie czy notarialnie ?

W wyniku dziedziczenia przez kilka osób (spadkobierców) powstaje wspólność, która ma charakter przejściowy. Ustaje ona dopiero na skutek podziału majątku spadkowego. Nie ma jednak obowiązku dokonania takiego podziału – współspadkobiercy mogą pozostawać we wspólności dowolnie długo. Stan ten zmienia się, gdy przynajmniej jeden ze współspadkobierców wyrazi wolę dokonania działu. Dział spadku polega na określeniu wartości całego majątku i jego podziale pomiędzy poszczególnych spadkobierców. W postępowaniu spadkowym nie dzieli się długów spadkodawcy. Działu spadku można dokonać przez umowę lub w drodze postępowania przed sądem.
Umowny dział spadku możliwy jest tylko wtedy, gdy wszyscy współspadkobiercy zgadzają się, co do konieczności dokonania podziału, a także formy i sposobu jego dokonania. Musi zachodzić zgoda, co do tego, jakie przedmioty przypadną poszczególnym uprawnionym, czy dokonać działu fizycznego czy cywilnego – poprzez sprzedaż określonego przedmiotu i podział uzyskanej sumy. Porozumienie musi także obejmować wysokość oraz sposób zapłaty ewentualnych spłat (tzn. kwot, jakie mają otrzymać ci spadkobiercy, którzy ze spadku nie uzyskali żadnych przedmiotów) i dopłat (tzn. kwot, jakie winni otrzymać ci spadkobiercy, którzy uzyskali ze spadku przedmioty o wartości mniejszej niż ich udział w spadku). Jeżeli choć jeden ze współuprawnionych nie zgadza się na proponowany sposób podziału majątku, możliwość dokonania działu umownego zostaje wyłączona. Uczestnikami muszą być wszyscy spadkobiercy. Sposób i warunki dokonania podziału strony określają same. Dział spadku może być dokonany w formie dowolnej, jednakże jeżeli w skład masy spadkowej wchodzi nieruchomość dział ten należy przeprowadzić w formie notarialnej. Strony nie mogą określić wielkości swych udziałów spadkowych inaczej niż to wynika z ustawy lub z treści testamentu. W ramach umowy jednak jeden ze spadkobierców może zbyć udział w spadku lub poszczególnych przedmiotach spadkowych na rzecz drugiego spadkobiercy. Spadkobiercy mogą także podzielić tylko część spadku (dział częściowy).
W przypadku, gdy między stronami istnieje spór, co do sposobu podziału spadku, dokonuje go sąd. Z wnioskiem do sądu może wystąpić każdy spadkobierca, a także nabywca udziału w spadku. Uprawnienie to nie jest ograniczone terminem. Właściwy jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli miejsca tego nie da się ustalić – sąd miejsca, w którym znajduje się spadek. Sąd wydaje orzeczenie w postępowaniu nieprocesowym. Sąd ustala przede wszystkim skład i wartość majątku spadkowego, od tego zależy ustalenie wielkości otrzymanych przez spadkobierców części spadku oraz ewentualnych spłat i dopłat. Dla ustalenia składu majątku decydujące znaczenie ma chwila śmierci spadkodawcy, zaś przy ocenie wartości poszczególnych przedmiotów decyduje chwila dokonania działu. Sąd rozstrzyga także o roszczeniach związanych z istnieniem zapisów i rozliczeniem pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków, poczynionych nakładów i spłaconych długów. Po zapadnięciu postanowienia działowego roszczeń tych nie można już dochodzić. Podział majątku może nastąpić w ten sposób, że przedmioty zostaną podzielone fizycznie i przyznane poszczególnym spadkobiercom w stosunku do wielkości ich udziałów. Jeżeli wartość przyznanej części nie odpowiada wielkości udziału uprawnionego powinno nastąpić ustalenie dopłat. Ponadto, jeżeli sąd przyzna pewne przedmioty w całości niektórym spadkobiercom obciąża ich obowiązkiem dokonania spłaty lub dopłaty na rzecz pozostałych. W wypadku, gdy nie jest możliwe dokonanie podziału fizycznego (na przykład w skład spadku wchodzi przedmiot z natury swej niepodzielny i żaden ze spadkobierców nie jest w stanie ponieść spłat), sąd może zarządzić dokonanie podziału cywilnego. Polega on na sprzedaniu przedmiotów wchodzących w skład spadku a uzyskana w ten sposób suma jest, po potrąceniu kosztów sprzedaży, dzielona między spadkobierców. Wyboru sposobu podziału dokonuje sąd. W miarę możliwości dokonuje podziału fizycznego. Jeżeli spadkobiercy wskażą sposób dokonania podziału, sąd jest nim związany, o ile sposób ten nie jest sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego i nie narusza interesu osób uprawnionych.
Za równo umowny jak i sądowy dział spadku wywołują takie same skutki. Warto jednakże pamiętać, że dział spadku w formie aktu notarialnego jest sposobem szybszym, ale bardziej kosztownym, natomiast sądowy dział spadku trwa dłużej jednak z ekonomicznego punktu widzenia jest korzystniejszy.