Do 14 lutego 2001 roku do gospodarstw rolnych stosowany był szczególny reżim dziedziczenia. Gospodarstwo rolne traktowane było jako odrębna część spadku, regulacje były bardzo restrykcyjne.
Dziedziczenie ustawowe
31 stycznia 2001 Trybunał Konstytucyjny wydał wyroku, w którym uznał za niezgodne
z Konstytucją art. 1059-1064 Kodeksu cywilnego. Wyrok wszedł w życie 14 lutego 2001 roku. Od tego dnia gospodarstwa rolne dziedziczone są na zasadach ogólnych. Problem dotyczy spadków wcześniejszych, bowiem o przepisach jakie mają zastosowanie decyduje moment otwarcia spadku, a więc chwila śmierci spadkodawcy.
Dziedziczenie gospodarstw rolnych do 14 lutego 2001 roku podlegało szczególnemu reżimowi prawnemu. Do dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych obejmujących grunty rolne
o powierzchni przekraczającej 1 ha stosuje się zasady ogólne prawa spadkowego, jednak ze zmianami wynikającymi z przepisów szczególnych.
Zgodnie z zasadami ogólnymi uprawnieni do dziedziczenia z mocy ustawy są w pierwszej kolejności małżonek i dzieci spadkodawcy.
Zgodnie z przepisami szczególnymi ograniczeniu podlegał krąg osób uprawnionych do dziedziczenia gospodarstwa rolnego z ustawy. Spadkobierca ustawowy musiał spełniać w chwili otwarcia spadku co najmniej jedną z przesłanek:
Socjalnych: małoletniość (brak pełnoletniości), pobieranie nauki zawodu lub uczęszczanie do szkół (przy czym nie może mieć stałego zatrudnienia lub innego źródła dochodu), trwała niezdolność do pracy (Spadkobierców gospodarstwa rolnego uważa się za trwale niezdolnych do pracy, jeżeli: osiągnęli wiek – kobiety 60 lat, a mężczyźni 65 lat i nie wykonują stałej pracy, która stanowiłaby dla nich główne źródło utrzymania, lub zostali zaliczeni do I lub II grupy inwalidów w trybie i na zasadach określonych w przepisach o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.
Lub produkcyjnych: stała, bezpośrednia praca przy produkcji rolnej (niekoniecznie w gospodarstwie które jest przedmiotem dziedziczenia) lub przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej (termin ten precyzuje rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych)
Art. 1060, 1062 oraz 1063 regulują zasady szczególnego zastępstwa. Zgodnie z nimi do dziedziczenia dopuszczane są:
wnuki spadkodawcy i dalsi zstępni, którzy w chwili otwarcia spadku spełniają którąś z przesłanek produkcyjnych, także wtedy gdy ich rodzice nie mogą gospodarstwa dziedziczyć lub nie spełniają żadnej z przesłanek.
Rodzeństwo spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku spełnia przesłanki produkcyjne dziedziczy gospodarstwo rolne także wtedy, gdy zstępni spadkodawcy nie mogą gospodarstwa dziedziczyć (nie spełniają przesłanek i nie jest spełniony warunek powyższy).
dzieci rodzeństwa spadkodawcy i dalsi zstępni, którzy w chwili otwarcia spadku spełniają przesłanki produkcyjne dziedziczą gospodarstwo rolne także wtedy, gdy ich rodzice nie mogą gospodarstwa dziedziczyć z powodu niespełnienia przesłanek.
Jeżeli ani małżonek spadkodawcy, ani żaden z jego krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy nie odpowiada warunkom przewidzianym dla dziedziczenia gospodarstwa rolnego albo jeżeli uprawnionymi do dziedziczenia są wyłącznie osoby, które w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolne do pracy, gospodarstwo dziedziczą spadkobiercy na zasadach ogólnych.
Dziedziczenie testamentowe
Regulacja o dziedziczeniu testamentowym była umieszczona w art. 1065 KC, który został uchylony w 1990 roku. Do tego czasu spadkobierca testamentowy musiał podobnie jak ustawowy spełniać jedną z przesłanek produkcyjnych lub socjalnych. Gdy nie spełniał tego warunku dziedziczono z ustawy. Od 1990 roku spadkobiercy testamentowi nie muszą spełniać wymienionych przesłanek i dziedziczą na zasadach ogólnych.
