Ekstradycja jest to wydanie osoby ściganej z jednego państwa do drugiego w celu przeprowadzenia przeciw niej postępowania karnego lub wykonania orzeczonej co do niej kary albo środka zabezpieczającego. Ekstradycja w polskim prawie może być wydaniem obywatela państwa obcego do tego państwa występującego o ekstradycję (Międzynarodowemu Trybunałowi Karnemu – MTK) czy wydaniem obywatela państwa polskiego z innego państwa do Polski. Podstawą prawną jest Konstytucja RP, umowy międzynarodowe zawarte przez Polskę z obcymi państwami, a także Kodeks Postępowania Karnego (KPK), jeśli umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej.
Konstytucja RP z 1997 r. w swym pierwotnym brzmieniu zakładała, że ekstradycja obywatela polskiego była bezwzględnie zakazana (art. 55). Jednakże z chwilą wejścia do Unii Europejskiej zaczęły obowiązywać przepisy o europejskim nakazie aresztowania (nie będącym nomen omen ekstradycją) i polska Konstytucja przestała być zgodna z prawem unijnym. Dlatego też w 2006 r. uchwalono zmianę, że ekstradycja obywatela polskiego może być dokonana na wniosek innego państwa lub sądowego organu międzynarodowego, jeżeli możliwość taka wynika z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej lub ustawy wykonującej akt prawa stanowionego przez organizację międzynarodową, której Rzeczpospolita Polska jest członkiem, pod warunkiem, że czyn został popełniony poza terytorium RP oraz stanowił przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej lub stanowiłby przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej w razie popełnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w chwili złożenia wniosku (nie wymaga się spełnienia tych przesłanek, gdy jest to zbrodnia ludobójstwa, przeciwko ludzkości, zbrodnia wojenna lub zbrodnia agresji i wnioskuje o to sądowy organ międzynarodowy np. MTK), chyba że dotyczy to osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa z przyczyn politycznych lub dokonanie ekstradycji będzie naruszać prawa i wolności człowieka i obywatela). Konstytucja RP stanowi także, że zawsze o ekstradycji orzeka sąd. Jednakże dotyczy to jedynie w praktyce europejskiego nakazu aresztowania (czyli wniosków państw członkowskich Unii Europejskiej i ewentualnie MTK) – też przez Konstytucję rozumianego jako ekstradycja, bo w przypadku innych państw ekstradycja wciąż jest zakazana, a w krajach poza Unią Europejską oczywiście przepisy o europejskim nakazie aresztowania nie obowiązują.
W umowach międzynarodowych między RP a innymi państwami procedura ekstradycji wygląda różnie. Nie będzie to przedmiotem omówienia niniejszego artykułu (tytułem przykładu jest art. 4 umowy pomiędzy Rzeczpospolitą Polska a Stanami Zjednoczonymi Ameryki o ekstradycji z dnia 10 lipca 1996 r. stanowi, że żadne z umawiających się państw nie jest zobowiązane do wydawania własnych obywateli, jednakże organ wykonujący w Państwie wezwanym będzie mógł dokonać wydania takich osób, jeżeli według uznania będzie to właściwe i możliwe). Jeśli takowej umowy międzynarodowej nie ma albo coś nie jest w niej uregulowane, to zastosowanie mają przepisy KPK i w szczególności jego rozdział 65 (art. 602-607 KPK). Jeśli mówimy o ekstradycji, bo w Unii Europejski mamy tzw. europejski nakaz aresztowania, mający wiele wspólnego z ekstradycją, ale ekstradycją nie będący. I w rozdziale 65 jest mowa tylko o ekstradycji osoby z Polski do państwa obcego, natomiast ekstradycję osoby z obcego kraju do Polski regulują odpowiednie przepisy państwa obcego albo dwustronne umowy międzynarodowe.
Zgodnie z art. 602 KPK gdy państwo obce złoży wniosek o ekstradycję, prokurator najpierw przystępuje do jej przesłuchania i zabezpiecza dowody, po czym wnosi sprawę do właściwego miejscowo sądu okręgowego. Po rozstrzygnięciu sprawy sąd ten wydaje postanowienia (przed wydaniem postanowienia ścigany może złożyć wyjaśnienia lub przeprowadzić dowody na jej wniosek; ścigany może mieć obrońcę), w którym zezwala sąd na ekstradycję bądź nie. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie. Po zakończeniu spraw sąd przekazuje akta wraz z postanowieniem Ministrowi Sprawiedliwości, który zawiadamia właściwy organ państwa obcego o treści postanowienia (art. 603 KPK). Wydanie (ekstradycja) osoby ściganej jest zabronione m.in. jeżeli osoba której ekstradycja dotyczy jest obywatelem polskim albo korzysta w RP z prawa azylu, czyn nie stanowi znamion czynu zabronionego, nastąpiło przedawnienie, postępowanie karne co do tego samego czynu zostało prawomocnie zakończone albo wydanie byłoby sprzeczne z polskim prawem. Natomiast wydania można odmówić m.in. gdy osoba ma w Polsce stałe miejsce zamieszkania albo przestępstwo zostało popełnione na terytorium RP bądź co do tego samego czynu tej samej osoby toczy się postępowanie karne czy państwo, które złożyło wniosek o wydanie, nie zapewnia wzajemności (art. 604 KPK).
Jeśli złożono wniosek o wydanie i sprawca podlega wydaniu, to sąd z urzędu lub na wniosek prokuratora może wydać postanowienie o tymczasowym aresztowaniu osoby ściganej (art. 605 KPK). Natomiast jeśli chodzi o zezwolenie na przewóz osoby ściganej przez terytorium Polski udziela Minister Sprawiedliwości. Jeżeli podróż odbywa się drogą powietrzną i nie przewiduje się lądowania wystarczy wtedy zawiadomić Ministra Sprawiedliwości (art. 606 KPK).
Art. 65a i 65b KPK stanowi natomiast o europejskim nakazie aresztowania i tu już możliwe jest wydanie obywatela polskiego na podstawie art. 55 Konstytucji RP. Europejski nakaz aresztowania to decyzja sądowa wydana przez Państwo członkowskie w celu aresztowania i dostarczenia przez inne Państwo członkowskie poszukiwanej osoby w związku z prowadzonym przeciwko niej postępowaniem karnym bądź dla wykonania kary lub środka zabezpieczającego polegającego na pozbawieniu wolności. Jak widać jest to różna instytucja od ekstradycji, gdyż przede wszystkim europejski nakaz inicjuje decyzja sądowa, natomiast ekstradycję wniosek o wydanie kierowany do państwa obcego i jest to zwykle podyktowane względami politycznymi (organem państwa wnioskującego o ekstradycję nie musi być organ sądowy). Ponadto więcej przesłanek odmowy można zastosować w razie wniosku ekstradycyjnego.
Łukasz Mizera
radca prawny