Instytucja poświadczenia dziedziczenia weszła w życie 2 października 2008 r. ustawą z dnia 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw.
Ogólnie mówiąc instytucja ta została wprowadzona po to, ażeby potwierdzenie nabycia spadku po osobie zmarłej nie musiało odbywać się jedynie w sądzie, ale także u notariusza. Ma to zapewnić szybkość stwierdzania nowego stanu prawnego. Przepisy o poświadczeniu dziedziczenia są zawarte w Kodeksie Cywilnym, Kodeksie Postępowania Cywilnego i w Prawie o Notariacie.
Poświadczenie dziedziczenia (szczegółowo uregulowane w Prawie o Notariacie w art. 95a – 95p) jest sporządzane w formie aktu przez notariusza z rozróżnieniem na akt poświadczenia dziedziczenia ustawowego albo testamentowego. Nie można sporządzić aktu poświadczenia na podstawie testamentów szczególnych.
Procedura poświadczenia dziedziczenia składa się z dwóch części:
a)spisania protokołu dziedziczenia
b)sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia.
Protokół dziedziczenia
Spisuje go notariusz przy udziale wszystkich osób, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi. Przed przystąpieniem do spisywania tego protokołu notariusz poucza wszystkie osoby biorące w tym udział o obowiązku ujawnienia wszystkich okoliczności nim objętych pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Treść protokołu dziedziczenia zawiera m.in. oświadczenia osób biorących w nim udział, czy posiadają wiedzę odnośnie przedmiotowego spadku o testamentach, o stwierdzeniu nabycia spadku, o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku, czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne czy spadkodawca był cudzoziemcem. Jest możliwość spisania protokołu dziedziczenia nawet przed upływem 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku – wtedy osoby uczestniczące w tym spisywaniu składają oświadczenia czy przyjmują (jeśli tak to w jaki sposób) bądź odrzucają spadek, chyba że takie oświadczenia zostały już złożone (wtedy zamieszcza się odpowiednią wzmiankę w protokole). Do protokołu dziedziczenia notariusz dołącza akty stanu cywilnego i inne dokumenty niezbędne do ustalenia praw do spadku. Jednocześnie, jeśli zostały złożone testamenty, notariusz dokonuje ich otwarcia i ogłoszenia.
Akt poświadczenia dziedziczenia
Notariusz sporządza go po spisaniu protokołu dziedziczenia, jeśli nie ma wątpliwości co do osoby spadkobiercy i wysokości udziałów w spadku. Notariusz odmówi sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, jeżeli:
- został już sporządzony w stosunku do tego spadku akt poświadczenia dziedziczenia bądź wydano orzeczenie o stwierdzeniu nabycia spadku
- okazało się, że przy spisywaniu protokołu dziedziczenia nie były obecne wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi bądź istnieją czy istniały testamenty, które nie zostały otwarte i ogłoszone
- wskutek braku poszczególnych kręgów spadkobierców spadek przypada gminie bądź Skarbowi Państwa
- spadkodawca w chwili śmierci był cudzoziemcem lub nie posiadając żadnego obywatelstwa, zamieszkiwał poza RP albo w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości położonej za granicą.
Akt poświadczenia dziedziczenia zawiera m.in. datę i miejsce sporządzenia tego aktu, oznaczenie spadkodawcy, oznaczenie spadkobierców, tytuł powołania do spadku i wysokość udziałów w spadku, oznaczenie spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne, podpisy wszystkich osób biorących udział w spisywaniu protokołu dziedziczenia, podpis notariusza oraz adnotację o dokonaniu rejestracji aktu. Akt ten powinien następnie być odczytany, a osoby biorące w tym udział powinny zrozumieć treść tego aktu.
