Jak obliczyć zachowek ?

Zachowek uregulowany w art 991 -1011 k.c. ma na celu uniknięcie pokrzywdzenia osób najbliższych spadkodawcy, które często przyczyniają się do tworzenia lub powiększania majątku spadkowego. Zgodnie z prawem cywilnym zachowek stanowi uprawnienie osób nieujętych w treści testamentu, a uprawnionych do dziedziczenia na mocy do połowy przysługującego im według przepisów prawa udziału w spadku (a w przypadku osób, które nie ukończyły 18 roku życia lub trwale niezdolnych do pracy – 2/3).
Zachowek mogą otrzymać wyłącznie zstępni – czyli dzieci spadkodawcy i ich potomstwo, małżonek lub rodzice spadkodawcy i tylko w przypadku, gdy nie zostali wyraźnie wydziedziczeni przez autora testamentu poprzez wymienienie jednego z trzech powodów: wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci, uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Zachowku nie mogą się domagać również osoby, które zrzekły się spadku, bądź otrzymały od spadkodawcy darowiznę lub zapis windykacyjny (umieszczony w testamencie spisanym w formie notarialnej zapis przenoszący własność m. in. rzeczy lub praw majątkowych, oraz rzeczowych) równoważne wartości zachowku. Z tej instytucji nie mogą skorzystać dzieci i wnuki spadkodawcy, których koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, przekraczające przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku, poniósł spadkodawca.
Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci darowizny od spadkodawcy, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia, w przypadku zbyt małej wysokości darowizny uzyskanej od testatora, bądź zapisu z testamentu.
Ustalając udział spadkowy, stanowiący podstawę do obliczania zachowku, należy uwzględnić spadkobierców niegodnych (inaczej wydziedziczonych), a także spadkobierców, którzy spadek odrzucili. Nie uwzględnia się natomiast spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia lub ich wydziedziczono.
Następnym etapem obliczenia zachowku jest określenie tzw. czystej wartości spadku, a więc pomniejszonej o długi. Przy obliczaniu wartości spadku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę, chyba że mają one charakter drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych lub dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, czy też darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Nie są również uwzględniane do zachowku dzieciom i wnukom spadkodawcy darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się dziecka., zaś w wypadku małżonków nie wlicza się darowizn, które zostały uczynione przez spadkobiercę przed zawarciem małżeństwa.
Do wartości spadku dolicza się również także te darowizny, których spadkodawca dokonał za życia, jednak ich nieuwzględnienie spowodowałoby pokrzywdzenie uprawnionego do zachowku, gdyż czysta wartość spadku będzie niższa, a za tym idzie niższy udział spadkowy przypadający na jedną osobę.
Jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny doliczony do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże osoba ta jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach zysku będącego skutkiem zapisu windykacyjnego.