Problem terminologiczny
W obecnych czasach coraz więcej osób decyduje się obok rozwodu cywilnego na tak zwany „rozwód kościelny”. Niewiele z nich zdaje sobie sprawę że pojęcie rozwodu nie istnieje w prawie kanonicznym, gdyż związek małżeński w Kościele (nie tylko katolickim) jest nierozerwalny . To co potocznie nazywane jest rozwodem kościelnym to proces o unieważnienie małżeństwa (z przyczyn o których będzie mowa poniżej), którego rozstrzygnięcie stwierdza jego nieważność od momentu zawarcia- inaczej niż rozwód cywilny który je rozwiązuje. Dzięki temu osoba, której małżeństwo zostało unieważnione w świetle prawa kanonicznego może wstąpić w nowy związek małżeński i założyć nową rodzinę.
Skarga powodowa
O unieważnieniu małżeństwa decydują sądy kościelne. W pierwszej instancji należy zwrócić się do sądu biskupiego związanego z diecezją. Jak mówi Kodeks prawa kanonicznego:
„Kan. 1673. W sprawach o nieważność małżeństwa, które nie są zarezerwowane Stolicy Apostolskiej, właściwe są:
- trybunał miejsca, w którym małżeństwo zostało zawarte;
- trybunał miejsca, w którym strona pozwana ma stałe lub tymczasowe zamieszkanie;
- trybunał miejsca, w którym strona powodowa ma stałe zamieszkanie, jeżeli obydwie strony przebywają na terytorium tej samej Konferencji Episkopatu, i wikariusz sądowy stałego zamieszkania strony pozwanej, po jej wysłuchaniu, wyraża na to zgodę;
- trybunał miejsca, na którym faktycznie trzeba będzie zbierać większość dowodów, jeżeli wyrazi na to zgodę wikariusz sądowy stałego zamieszkania strony pozwanej, który wcześniej powinien ją zapytać, czy nie zgłasza czegoś, co należałoby wyłączyć”
Proces o unieważnienie małżeństwa rozpoczyna się od złożenia skargi powodowej do kompetentnego sądu przez jednego z małżonków. Skargi takiej nie może wnieść osoba postronna (np. rodzice). W skardze należy wskazać:
- powoda i pozwanego
- kiedy i w jakiej parafii zawarte zostało małżeństwo
- przede wszystkim musimy podać przyczynę (ich wykaz zamieszczony jest w dalszej części) według której uważamy małżeństwo za nieważne; następnie należy opisać jak przebiegała znajomość małżonków. Ważne jest tutaj, aby podać fakty potwierdzające podawaną przez nas przyczynę nieważności małżeństwa.
do skargi należy załączyć świadectwo ślubu kościelnego oraz odpis sentencji wyroku rozwodowego jeżeli został wydany, gdyż o unieważnienie małżeństwa w Kościele możemy się strać o ile uzyskaliśmy rozwód cywilny lub jesteśmy w jego trakcie.
Proces
Do gestii sądu należy przyjęcie lub odrzucenie skargi. Jeżeli skarga zostaje przyjęta rozpoczyna się proces. Sąd ustala także z jakiego tytułu (przyczyny) będzie on prowadzony
Kolejnym etapem jest przesłuchiwanie świadków, których wskażą same strony. Problematykę świadków regulują przepisy kodeksu kanonicznego (KAN 1549-1550). Sąd może skorzystać z możliwości przeprowadzenia badań psychologicznych.
W toku procesu następuje tak zwana publikacja akt sprawy, kiedy to strony mają prawo do zapoznania się z aktami (w tym z zeznaniami świadków, drugiej strony etc.) przed wydaniem wyroku sądowego.
W każdym procesie o unieważnienie małżeństwa występuje Obrońca węzła małżeńskiego. Jest on niejako oponentem powoda, gdyż ma on za zadanie podważać wszelkie argumenty jakie powód wytacza aby unieważnić małżeństwo.
Aby strony mogły w przyszłości zawrzeć nowe małżeństwo wymagane są dwa zgodne wyroki, tak więc nawet w przypadku pozytywnego dla nas rozpatrzenia spray wędruje ona do drugiej instancji (do trybunału apelacyjnego w ciągu 20 dni od ogłoszenia wyroku- KAN. 1682) . Dopiero gdy uzyskamy drugi wyrok lub dekret potwierdzający pierwszy możemy bez przeszkód zawrzeć nowe małżeństwo. (KAN 1684)
Ważne jest iż strony mają prawo apelacji do trybunału II instancji, jeżeli wyrok stwierdza ważność małżeństwa.
Przyczyny
Do okoliczności stwierdzające nieważność małżeństwa kanonicznego:
- Wadliwość konsensusu małżeńskiego
- Przeszkody rozrywające
- Brak formy kanonicznej zerwania małżeństwa
Przeszkody rozrywające to: wiek (kobieta powinna mieć ukończone 14 lat, natomiast mężczyzna 16- uwaga! w prawie polskim minimalna granica wieku stanowi 18 lat dla obojga płci, wyjątkiem jest gdy kobieta uzyska zgodę sądu jednak nie wcześniej niż przed ukończeniem 16 roku życia), niemoc płciowa (impotencja), istniejący węzeł małżeński (bigamia), różna wiara, węzeł święceń, publiczny ślub czystości( profesja zakonna), uprowadzenie, występek małżenkobójstwa, pokrewieństwa ( w linii prostej oraz do 4 stopnia linii bocznej), powinowactwo (w linii prostej), przyzwoitości publicznej, pokrewieństwa prawnego.
Wady zgody małżeńskiej są najczęstszą podstawą do unieważnienia małżeństwa, choć najtrudniejszą do udowodnienia. Do wad konsensusu (czyli zgody) należą: brak wystarczającego używania rozumu, poważny brak rozeznania, niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich, brak wiedzy koniecznej, błąd: co do osoby, co do przymiotu osoby, co do przymiotów małżeństwa, podstęp, symulacja zgody małżeńskiej, zgoda warunkowa, przymus i bojaźń (przymus psychiczny i fizyczny, bojaźń bezwzględnie
i względnie ciężka a także szacunkowa).
Unieważnienie małżeństwa jest procesem kosztownym i długotrwałym. Cała procedura może trwać nawet kilka lat. Mimo to rośnie liczba osób, które decydują się na ten krok.