Hipoteka przymusowa jest to instytucja, która prowadzi do ustanowienia z inicjatywy wierzyciela hipoteki na nieruchomości dłużnika bez jego zgody. Skorzystanie z tej instytucji daje wierzycielowi możliwość łatwego przymuszenia dłużnika do spełnienia zaległego świadczenia lub doprowadzić do zaspokojenia się wierzyciela z nieruchomości obciążanej hipoteką przymusową.
Hipoteka przymusowa powstaje poprzez wpis dokonywany przez właściwy dla nieruchomości sąd wieczysto księgowy na wniosek wierzyciela.
Ustanowienie hipoteki przymusowej jest dość łatwe jednak osoba starająca się o taki wpis powinna pamiętać o kilku kluczowych sprawach.
Po pierwsze hipotekę przymusową można ustanowić jedynie, gdy wierzytelność, której ona dotyczy jest stwierdzona tytułem wykonawczym. Tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Tytułem egzekucyjnym jest podstawa prawna w postaci dokumentu urzędowego potwierdzająca istnienie roszczenia po stronie wierzyciela i zakres obowiązków po stronie dłużnika. Klauzula wykonalności jest to akt sądowy w postaci orzeczenia lub polecenia zapłaty, w którym zawarta jest informacja o tym, że możliwe jest przeprowadzenie egzekucji, ponieważ roszczenie wierzyciela jest już wymagalne.
Po drugie hipoteka przymusowa, mimo że może być ustanowiona na każdej z nieruchomości dłużnika, nie może być, co do zasady ustanowiona łącznie na kilku nieruchomościach (odstępstwem od tej zasady jest możliwość ustanowienia hipoteki przymusowej łącznej, gdy nieruchomości obciążane są już obciążone inną hipoteką łączną lub gdy nieruchomości stanowią własność dłużników solidarnych).
Kolejnym ograniczeniem jest konieczność wskazania przez wierzyciela konkretnej nieruchomości, na której ma zostać ustanowiona hipoteka (najprostszą metodą uzyskania informacji, co do stosunków własnościowych dotyczących danej nieruchomości jest skorzystanie z internetowych ksiąg wieczystych lub uzyskanie odpisu danej księgi wieczystej).
Starając się o ustanowienie hipoteki przymusowej wierzyciel powinien ponadto pamiętać, że nie można wnosić o wpisanie hipoteki przewyższającą kwotę głównej wierzytelności tj. bez odsetek i kosztów postępowania. Sąd wieczysto księgowy wpisze hipotekę na odpowiednie miejsce hipoteczne właściwe dla chwili złożenia wniosku jednakże nigdy nie wpisze go na opróżnione miejsce hipoteczne w wypadku, gdy dłużnikowi przysługuje prawo do rozporządzania nim. Złożenie omawianego wniosku wymaga uiszczenia opłaty skarbowej .