W sieci znajdziemy wiele poradników, które przedstawiają cały proces krok po kroku. Dla uzyskania odpowiedzi na podstawowe pytania związane z założeniem fundacji warto zajrzeć do ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach. Rozważania należy zacząć od pytania czym jest fundacja?
Fundacja zarejestrowana w rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej Krajowego Rejestru Sądowego (KRS) to jedna z form prowadzenia działalności społecznej.
Aby powstała fundacja konieczny jest fundator, który przeznacza pewien majątek na publicznie użyteczny cel. Fundator określa też majątek przeznaczony na ten cel, czyli tzw. fundusz założycielski.
To, jaki jest cel i wysokość majątku fundacji przeznaczanego na realizację tego celu są najważniejszymi warunkami związanymi z utworzeniem fundacji.
Cel, dla którego możemy powołać fundację, powinien być społecznie lub gospodarczo użyteczny, zgodny z podstawowymi interesami Rzeczpospolitej Polskiej w szczególności takim jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami (art. 1). Wyrażenie „w szczególności” oznacza, że wymienione w ustawie, a przywołane wyżej cele, są podane jedynie dla przykładu. Oznacza to w praktyce, że fundacja może realizować dowolne cele charytatywne lub społeczne czy też gospodarczo użyteczne pod warunkiem jednak, że mają one charakter publiczny.
Co jest charakterystyczne dla fundacji to fakt, że cel dla którego została ustanowiona nie może stanowić dochodu fundatora.
Na barkach fundatora spoczywa także inny obowiązek. Mianowicie ma on za zadanie przeznaczyć na jego realizację pewien majątek. Na ten tzw. fundusz założycielski składać się mogą pieniądze, papiery wartościowe, rzeczy ruchome i nieruchome oddane na własność fundacji (art. 3 ust. 2-3). Wysokość tego funduszu ustala sam fundator.
Kolejnym ważnym krokiem jest opracowanie statutu, czyli dokumentu określającego organizację i sposób działania fundacji.
Statut to najważniejszy wewnętrzny dokument – można by powiedzieć „konstytucja” fundacji – to pisemnie potwierdzona informacja o zasadach działania fundacji.
Wraz z ustawą o fundacjach jest to podstawa działania – wyznacza granice, jest bazą, na której fundacja opiera swoją aktywność. Wszelkie działania, prowadzone przez fundację, muszą być zgodne ze statutem (muszą z niego wynikać) i nie mogą mu zaprzeczać. Musi też być napisany w miarę prosto, logicznie, bez zbędnych szczegółów, ale też bez braków utrudniających działania.
Oprócz zapisów ustawy o fundacjach to informacje umieszczone w statucie są dla danej fundacji najważniejsze. Często w statutach umieszcza się zapis: „Fundacja działa w oparciu o zapisy ustawy o fundacjach i postanowienia niniejszego statutu”.
Te właśnie „postanowienia” statutu to klucz do sprawnego działania. W statucie szuka się odpowiedzi m.in. na takie pytania jak: Dla kogo działa fundacja? Jakie są jej cele? Jakie działania może prowadzić? Jakie kompetencje mają władze? Skąd może pochodzić majątek fundacji? Statut mówi o tym, jaką działalność statutową prowadzi fundacja.
Fundacja nie może działać bez zarejestrowania jej w Krajowym Rejestrze Sadowym(KRS). Warto pamiętać, że rola fundatora po zarejestrowaniu fundacji jest zakończona, a odpowiedzialność za majątek i działania fundacji przejmuje zarząd. Fundator, który chciałby włączyć się w działania ustanowionej przez siebie fundacji (np. wejść w skład zarządu), może to zrobić tylko wówczas, kiedy statut ustanowionej przez niego fundacji będzie zawierał zapisy określające funkcję, którą miałby pełnić, czy też rodzaj decyzji, które mógłby podejmować.