Kara umowna jest swego rodzaju klauzulą, która może zostać umieszczona przez strony w umowie cywilnoprawnej. Strony mogą ustalić, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego, tylko i wyłącznie takiego nastąpi poprzez zapłatę określonej sumy. Zastrzeżenie kary umownej co do zobowiązań pieniężnych powoduje, że jest ono nieważne. Ustawa stanowi jednak, że dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej. W związku z tym należy powiedzieć, że kara umowna ma charakter odszkodowawczy.
Obowiązek zapłaty kary powstaje tylko w sytuacji, gdy została zastrzeżona w umowie. Kara umowna nie może zostać ustalona przez strony w sposób dorozumiany.
Wierzyciel ma prawo domagać się zapłaty kary umownej jeśli niewykonanie bądź nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika, jest konsekwencją okoliczności za które odpowiedzialność ponosi dłużnik.
Kara umowna ma charakter akcesoryjny tzn. jest ona ściśle związana z roszczeniem głównym. Dlatego też w momencie przedawnienia zobowiązania głównego przedawnia się także roszczenie związane z karą umowną.
Zapłata kary umownej powinna nastąpić w ustalonej w treści umy wysokości, bez względu na rzeczywistą szkodę jaka powstała, a także nawet gdyby szkoda w ogóle nie powstała. Należy pamiętać, że dłużnik nie może uwolnić się od obowiązku wykonania zobowiązania poprzez zapłatę kary umownej
Wierzyciel chcąc dochodzić zapłaty kary umownej od dłużnika powinien wykazać, że:
- Kara umowna została zapisana w umowie
- dłużnik nie wykonał zobowiązania lub też wykonał je ale w sposób nienależyty wy wyniku zaistnienia okoliczności za które ponosi odpowiedzialność sam dłużnik.
Zgodnie z art. 484 § 1 kodeksu cywilnego wierzyciel nie musi wykazywać powstania szkody.
Jeśli zostaną spełnione wyżej wymienione przesłanki to wówczas dłużnik obowiązany jest zapłacić karę umowną na rzecz wierzyciela w pełnej wysokości. Ustawodawca wprowadził regulację, która umożliwia złagodzenie dolegliwości finansowej dłużnika. Artykuł 484 Kodeku Cywilnego przewiduje instytucję miarkowania kar, która umożliwia zmniejszenie wysokości kary zawartej w umowie. Zmniejszenie wysokości kary jest możliwe gdy dłużnik wykonał dane zobowiązanie w znacznej części lub też gdy kara ustanowiona w umowie jest rażąco wygórowana.
Miarkowania kary może dokonać jedynie Sąd na wniosek dłużnika.
