Kasacja w postępowaniu karnym

Kasacja w postępowaniu karnym jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia. Sądem właściwym do rozpoznania kasacji jest Sąd Najwyższy. Zgodnie z informacją pochodząca z Rocznika Statystycznego Polski 2011 r., w 2010 roku do Sądu Najwyższego wpłynęło 2240 kasacji w postępowaniu karnym. Wyróżniamy dwa rodzaje kasacji: zwyczajną i nadzwyczajną.
Kasacja ’zwyczajna’ przysługuje od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego, kończącego postępowanie. Kasację wnosi się do Sądu Najwyższego co do zasady za pośrednictwem sądu odwoławczego (a więc w zależności od sytuacji sądu okręgowego lub apelacyjnego). Sąd Najwyższy orzeka jednoosobowo, chyba, że Prezes Sądu Najwyższego zarządzi rozpoznanie sprawy w składzie 3 sędziów. Inne reguły panują gdy kasacja dotyczy orzeczenia Sądu Najwyższego (art. 534 § 2 k.p.k.). Termin do wniesienia kasacji wynosi 30 dni od daty doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem. Kasacja ‘zwyczajna’ powinna być sporządzona i podpisania przez obrońcę lub pełnomocnika, który jest radcą prawnym albo adwokatem. Nie przysługuje więc od wyroków sadów I instancji. Kasacja od tego samego orzeczenia i w stosunku do tego samego oskarżonego, może być wniesiona tylko raz (art. 522 k.p.k.). Generalnie kasację może wnieść osoba, która zaskarżyła wyrok sądu pierwszej instancji, ale art. 521 § 2 k.p.k. przewiduje również możliwość wniesienia kasacji przez osobę, która orzeczenia sądu pierwszej instancji nie zaskarżyła, ale orzeczenie to zostało zmienione lub uchylone na jej niekorzyść. Natomiast w każdym przypadku można wnieść kasację jeśli zachodzi tzw. bezwzględna przyczyna odwoławcza, opisana w art. 439 k.p.k., który wymienia katalog uchybień. Kasacja może zostać wniesiona w sytuacji gdy wystąpi bezwzględna przyczyna odwoławcza, ale także inne rażące naruszenie prawa, jeśli mogło mieć ono wpływ na wydanie orzeczenia. Jednak samodzielną podstawą kasacji nie może być niewspółmierność kary (art. 523 § 1 k.p.k.). Kasację na korzyść oskarżonego można wnieść w przypadku skazania go za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo. Kasacja na niekorzyść może być wniesiona w razie uniewinnienia oskarżonego, z powodu niepoczytalności sprawcy. Ponadto taka możliwość występuje w przypadku umorzenia postępowania gdy szkodliwość społeczna czynu jest znikoma, albo w sytuacji gdy ustawa wyłącza karalność stanowiąc, że sprawca ‘nie podlega karze’.
Kasacja ‘nadzwyczajna’ (nie jest to pojęcie kodeksowe) swoją nazwę zawdzięcza szczególnym podmiotowym i przedmiotowym przesłankom jej wniesienia. Może ona zostać wniesiona przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich lub od 2010 roku także przez Rzecznika Praw Dziecka. Wyjątkiem przedmiotowym natomiast jest możliwość wniesienia kasacji nie tylko od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie, ale od każdego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie. Dotyczy to Prokuratora Generalnego i Rzecznika Praw Obywatelskich. Natomiast Rzecznik Praw Dziecka ma taką kompetencję w sytuacji gdy na skutek wydania orzeczenia doszło do naruszenia praw dziecka. Zgodnie z art. 525 § 2 k.p.k. kasacje ‘nadzwyczajną’ wnosi się bezpośrednio do Sądu Najwyższego, a nie za pośrednictwem sądu odwoławczego. Organów mogących ją wnieść nie wiąże konkretny termin. Niedopuszczalne jest uwzględnienie kasacji na niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia orzeczenia (art. 524 § 3 k.p.k.). W sytuacji ‘kasacji nadzwyczajnej’ nie ma obowiązku sporządzenia i podpisania jej przez adwokata lub radcę prawnego. Podobnie nie będą miały tu zastosowania przepisy o ograniczeniach wnoszenia kasacji na korzyść i niekorzyść oskarżonego wspomniane powyżej. Niedopuszczalna jest, niezależnie od rodzaju kasacji, kasacja od orzeczenia Sądu Najwyższego zapadłego na skutek rozpoznania kasacji.