Kasacja jest nadzwyczajnym środkiem odwoławczym, które wnosi się od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie.
Kodeks postępowania karnego daje możliwość wniesienia kasacji na korzyść oskarżonego jedynie w razie skazania oskarżonego za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania lub na niekorzyść oskarżonego w razie jego uniewinnienia lub w razie umorzenia postępowania z przyczyn określonych w ustawie.
Jednakże kasacja w sprawach o wykroczenia uregulowana jest w oddzielnej ustawie – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia z dnia 24 sierpnia 2001 r. Przepisy k.p.k. stosuje się tylko w sytuacjach, w których ustawa to przewiduje.
Art.110. §1 stanowi, że kasację w sprawach o wykroczenia może wnieść Minister Sprawiedliwości, Prokurator Generalny lub Rzecznik Praw Obywatelskich. W sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych – Naczelny Prokurator Wojskowy.
Kasację można wnieść od każdego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie sądowe, czyli od orzeczenia sądu II instancji, a rozpatruje ją Sąd Najwyższy. Rozpoznaje zażalenie jednoosobowo, na rozprawie, a w wypadkach przewidzianych w ustawie na posiedzeniu, bez udziału stron. Jeżeli jednak kasacja dotyczy orzeczenia Sądu Najwyższego, podlega rozpoznaniu w składzie siedmiu sędziów, chyba, że orzeczenie zostało wydane jednoosobowo, w takim wypadku Sąd Najwyższy orzeka w składzie trzech sędziów.
Warto dodać, że niedopuszczalne jest uwzględnienie kasacji na niekorzyść obwinionego wniesionej po upływie 3 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia (art. 110 §2).
Art. 111 określa szczególne przesłanki umożliwiające wniesienie kasacji. Mianowicie kasacja może być wniesiona tylko z powodu uchybień wskazanych w art. 104 § 1, czyli z powodu uchylenia na posiedzeniu zaskarżonego orzeczenia w wypadku, gdy:
- orzeczenie wydała osoba nieuprawniona do orzekania albo sędzia podlegający wyłączeniu z mocy prawa lub niezdolny do orzekania,
- sąd był nienależycie obsadzony lub orzeczenie nie zostało podpisane,
- sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wojskowego albo sąd wojskowy orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego,
- orzeczono karę lub środek karny nieznany ustawie,
- zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia uniemożliwiająca jego wykonanie,
- obwiniony nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 21 § 1 (obwiniony jest głuchy, niemy lub niewidomy, zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności) lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy,
- zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, określonych w art. 5 § 1 pkt 4-10, m.in.: śmierć obwinionego, przedawnienie orzekania, obwiniony z mocy przepisów szczególnych nie podlega orzecznictwu na podstawie tego kodeksu)
oraz z powodu innego rażącego naruszenia prawa, jeżeli mogło mieć ono istotny wpływ na treść orzeczenia. Ponadto kasacja nie może być wniesiona wyłącznie z powodu niewspółmierności kary.
W postępowaniu w przedmiocie kasacji stosuje się odpowiednio konkretne artykuły z kodeksu postępowania karnego. Po pierwsze art. 522, który stanowi, że kasację w stosunku do tego samego oskarżonego i od tego samego orzeczenia każdy uprawniony może wnieść tylko raz. Po drugie art. 526 § 1, który wskazuje, że w kasacji należy podać na czym polega zarzucane uchybienie. Art. 529 informuje, że wniesieniu kasacji na korzyść oskarżonego nie stoi na przeszkodzie wykonanie kary, zatarcie skazania, akt łaski ani też okoliczność wyłączająca ściganie lub uzasadniająca zawieszenie postępowania.
Z chwilą uchylenia wyroku wykonanie kary ustaje, a karę już wykonaną, zalicza się na poczet nowo orzeczonej kary, w wypadku późniejszego ponownego skazania. Niedopuszczalna jest kasacja od orzeczenia Sądu Najwyższego zapadłego w następstwie rozpoznania kasacji.
