Kaucja aktoryczna

Instytucja kaucji aktorycznej jest uregulowana w części IV Kodeksu postępowania cywilnego (dalej KPC), obejmującej przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego. Kaucja aktoryczna ma zastosowania zarówno w postępowaniu procesowym (w procesie), jak i w postępowaniu nieprocesowym.
Zabezpieczenie kosztów procesu może nastąpić w dwóch przypadkach: w związku z tymczasowym dopuszczeniem do podjęcia naglącej czynności procesowej osoby niemogącej przedstawić pełnomocnictwa (o czym stanowi art. 97 KPC) oraz w stosunku do cudzoziemców w związku z tzw. kaucją aktoryczną.
Jeżeli powództwo wytacza cudzoziemiec, pozwany może być wówczas narażony w sytuacji wygrania przez siebie procesu na niemożność bądź trudności w uzyskaniu od powoda zwrotu kosztów procesu. Taką sytuację przewiduje KPC i stwierdza w art. 1119, że powód, który nie ma miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu albo siedziby w Polsce lub w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, jest obowiązany na żądanie pozwanego złożyć kaucję na zabezpieczenie kosztów procesu. Pewne wyjątki od tej zasady przewiduje art. 1120 KPC, który stanowi, że powód nie ma obowiązku określonego w art. 1119 KPC:
1) jeżeli ma w Rzeczypospolitej Polskiej majątek wystarczający na zapłatę kosztów;
2) jeżeli przysługuje mu lub uzyskał zwolnienie od kosztów sądowych;
3) w sprawach małżeńskich niemajątkowych, w sprawach z powództwa wzajemnego oraz w postępowaniu nakazowym, upominawczym i uproszczonym;
4) w sprawach, które strony polskie zgodnie poddały jurysdykcji sądów polskich;
5) jeżeli orzeczenie sądu polskiego zasądzające koszty procesu od powoda na rzecz pozwanego byłoby wykonalne w państwie, w którym powód ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu albo siedzibę.
Pozwany może zgłosić żądanie zabezpieczenia kosztów przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Późniejsze zgłoszenie żądania jest dopuszczalne, jeżeli dopiero w toku sprawy:
1) pozwany dowiedział się, że powód nie ma miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu albo siedziby w Polsce lub w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej,
2) ustała podstawa prawna do zwolnienia powoda od obowiązku złożenia kaucji.
Wysokość kaucji i termin jej złożenia oznacza sąd. Po bezskutecznym upływie terminu złożenia kaucji sąd odrzuca pozew lub środek odwoławczy, orzekając o kosztach jak w wypadku cofnięcia pozwu (art. 1124 § 3 KPC). Sąd oznaczając wysokość kaucji ma na względzie prawdopodobną sumę kosztów, które poniesie pozwany. Pozwany może żądać dodatkowego zabezpieczenia, jeżeli w toku sprawy okaże się, że kaucja nie wystarczy. Kaucję składa się w gotówce.
Można stwierdzić, że prawo w sposób szczególne reguluje sprawy, których powodem jest cudzoziemiec. Obowiązek złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu obciąża powoda. Omawiana kaucja aktoryczna to jednak szczególne uprawnienie pozwanego, który korzystając ze swoich praw może zniechęcić powoda do wnoszenia powództwa ze względów materialnych.
Za cudzoziemca uważa się osobę, która jest obywatelem innego państwa, a ponadto osoba niebędąca obywatelem żadnego państwa, mająca zamieszkanie za granicą. Obowiązku złożenia kaucji nie będzie więc miała osoba nie mająca żadnego obywatelstwa, ale mająca stałe miejsce zamieszkania w Polsce.