W polskim prawie wyrok zaoczny uregulowany jest przepisami 339-349 k.p.c., a także 479 § 1 i 482 kodeksu postępowania karnego.
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. kodeks postępowania cywilnego wymienia następujące przesłanki:
- pozwany nie stawił się na rozprawę albo mimo stawienia się nie bierze w niej udziału;
- pozwany nie złożył wniosku o przeprowadzenie rozprawy pod jego nieobecność;
- pozwany nie złożył w sprawie żadnych wyjaśnień.
Aby sąd mógł wydać wyrok zaoczny wszystkie te przesłanki muszą zostać spełnione łącznie. Pozwany nie bierze udziału w rozprawie gdy pomimo stawienia się na nią nie zgłasza zarzutów, nie składa wyjaśnień, nie przedstawia dowodów. Zgodnie z orzecznictwem SN(orzeczenie SN z 21.07.1958r., I CR 562/58) nie stanowi wzięcia udziału w rozprawie podjęcie przez pozwanego jedynie czynności przygotowawczych, jak np. złożenie pełnomocnictwa.
Ostatnia nowelizacja zmieniła kryteria przyjęcia za prawdziwe twierdzenia powoda o okolicznościach faktycznych przy wyrokach zaocznych (art.339 § 2 k.p.c.). Z art. 339 § 2 k.p.c. usunięto sformułowanie „zgodność twierdzeń powoda z prawdziwym stanem rzeczy” jako kryterium warunkujące przyjęcie twierdzenia powoda za prawdziwe i wydania na ich podstawie wyroku zaocznego. Zastąpiono je przez kryterium „nie budzą one wątpliwości”. Złagodzeniu ulegają zatem przesłanki przyjęcia twierdzeń powoda za prawdziwe, a w konsekwencji wydania wyroku zaocznego. Sąd może przyjąć za prawdziwe twierdzenia powoda, jeśli ogólnie prima facie twierdzenia jego nie wywołują wątpliwości. Nie jest konieczne badanie twierdzeń pod kątem hipotetycznego, wyłaniającego się dopiero zazwyczaj w postępowaniu, prawdziwego stanu rzeczy (por. uwagi do znowelizowanych art. 224, 229, 317 k.p.c.). Wystarczy zatem spójność wewnętrzna twierdzeń powoda, zgodność z doświadczeniem życiowym, zgodność z faktami znanymi sądowi z urzędu itd.
Oprócz powyższej zmiany nowelizacja wprowadza dodatkowe kryterium badania twierdzeń powoda, mianowicie za prawdziwe nie można przyjąć twierdzeń powoda przytoczonych w celu obejścia prawa. Stwierdzenie takiego zachowania, wyłączając przyjęcie twierdzeń powoda za prawdziwe, wyłącza możliwość wydania wyroku zaocznego.
Zmiana w komentowanym przepisie stanowi w pewien sposób przejaw odchodzenia od zasady prawdy obiektywnej oraz wzmocnienia zasady kontradyktoryjności postępowania.
Sąd z reguły nie przeprowadza postępowania dowodowego – podstawą faktyczną wyroku zaocznego są twierdzenia powoda przytoczone w powództwie lub pismach procesowych. Jeżeli twierdzenia te budzą uzasadnione wątpliwości, gdy jest to sprawa małżeńska lub między rodzicami i dziećmi to sąd przeprowadza postępowanie dowodowe.
Ustawodawca wskazał jednak sprawy, w których sąd nie może przyjąć za prawdziwe twierdzeń powoda co do okoliczności faktycznych i obligatoryjnie przeprowadza postępowanie dowodowe, nawet w przypadku bezczynności pozwanego. Jeśli dotyczy to:
spraw małżeńskich (art. 431 k.p.c.);
sprawy ze stosunku między rodzicami a dziećmi (art. 458 § 1 k.p.c. w zw. Z art. 431 k.p.c.);
sprawy o opróżnienie lokalu na podstawie ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego.
Z wyrokiem zaocznym spotkać możemy się też w postępowaniu gospodarczym. W którym ustawodawca wprowadził dodatkową podstawę do jego wydania w postaci braku odpowiedzi na pozew (art. 479(18) § 2 k.p.c.). Jednak należy podkreślić, że zgodnie z nowelą Kodeksu Postępowania Cywilnego, która weszła w życie 3 maja tego roku postępowanie między przedsiębiorcami będzie się toczyło w zwykłym postępowaniu cywilnym.
