List gończy stanowi środek przymusu. Ma na celu zapewnienie prawidłowego przebiegu i skuteczności postępowania karnego. Jeżeli miejsce pobytu oskarżonego nie jest znane, zarządza się jego poszukiwanie, które może być ograniczone do ustalenia miejsca pobytu oskarżonego. Jest to tzw. poszukiwanie zwykłe. Natomiast szczególnym sposobem poszukiwania jest instytucja listu gończego. Stosownie do art. 279 § 1 Kodeksu postępowania karnego (dalej kpk), jeżeli oskarżony ukrywa się, sąd lub prokurator może wydać postanowienie o poszukiwaniu go listem gończym. Warunkiem jest uprzednie wydanie postanowienia o tymczasowym aresztowaniu (chyba że zapadł już wyrok, o czym stanowi art. 280 § 1 pkt 3 kpk), co w postępowaniu przygotowawczym z kolei oznacza wymóg wcześniejszego wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów.
Ze uwagi na fakt, że list gończy dotyczy osoby , która ukrywa się, z
przyczyn praktycznych dopuszczalne jest wydanie postanowienia o tymczasowym aresztowaniu bez względu na to, czy nastąpiło przesłuchanie podejrzanego. Przy czym ogólne warunki tymczasowego aresztowania muszą być zachowane. Tymczasowe aresztowanie to najostrzejszy spośród środków zapobiegawczych, i z zasady może być stosowe wówczas, gdy inne środki zapobiegawcze okażą się niewystarczające.
Poszukiwana listem gończym może być również osoba co do której zapadł
już wyrok karny, co jednocześnie oznacza, iż nie ma konieczności uprzedniego wydania postanowienia o tymczasowym aresztowaniu.
W liście gończym podaje się:
- sąd lub prokuratora, który wydał postanowienie o poszukiwaniu listem gończym,
- dane o osobie, które mogą ułatwić jej poszukiwanie, a przede wszystkim personalia, rysopis, znaki szczególne, miejsce zamieszkania i pracy, z dołączeniem w miarę możliwości fotografii poszukiwanego (stanowi to jedno z nielicznych odstępstw od zasady nieujawniania danych personalnych osoby, przeciwko której toczy się postępowanie karne),
- informację o treści zarzutu postawionego oskarżonemu oraz o postanowieniu o jego tymczasowym aresztowaniu albo o zapadłym wyroku,
- wezwanie każdego, kto zna miejsce pobytu poszukiwanego, do zawiadomienia o tym najbliższej jednostki Policji, prokuratora lub sądu,
- ostrzeżenie o odpowiedzialności karnej za ukrywanie poszukiwanego lub dopomaganie mu w ucieczce.
W liście gończym można wyznaczyć nagrodę za ujęcie lub przyczynienie się do ujęcia poszukiwanego, a także udzielić zapewnienia o utrzymaniu tajemnicy co do osoby informującej. List gończy rozpowszechnia się, zależnie od potrzeby, przez rozesłanie, rozplakatowanie lub opublikowanie, w szczególności za pomocą prasy, radia i telewizji.
Jeżeli poszukiwany schronił się poza granicami kraju, to po spełnieniu pewnych warunków formalnych można rozesłać za nim międzynarodowy list gończy, tj. wydać europejski nakaz aresztowania. Na podstawie art. 607 a kpk, w razie podejrzenia, że osoba ścigana za przestępstwo popełnione na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przebywa na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej, właściwy miejscowo sąd okręgowy, na wniosek prokuratora, może wydać europejski nakaz aresztowania.
Osoba, która jest poszukiwana listem gończym przebywająca za granicą może skorzystać z instytucji listu żelaznego zapewniającego jej możliwość powrotu do Polski bez obawy o to, że zostanie zatrzymana i umieszczona w areszcie tymczasowym. Jeżeli oskarżony przebywający za granicą złoży oświadczenie, że stawi się do sądu lub prokuratora w oznaczonym terminie pod warunkiem odpowiadania z wolnej stopy, wówczas właściwy miejscowo sąd okręgowy może wydać oskarżonemu list żelazny.