Co do zasady ustawodawca nie rozróżnia wprost organów administracji państwowej na naczelne i centralne, chociaż pewne wzmianki o organach naczelnych możemy znaleźć w Konstytucji RP, gdzie wspomina się jedynie o Naczelnym Dowódcy Sił Zbrojnych, Naczelnym Sądzie Administracyjnym. Rozróżnienia na organy naczelne i centralne należy więc poszukiwać przede wszystkim w doktrynie oraz nauce prawa administracyjnego.
Aby możliwe było dokonanie rozróżnienia na wspomniane dwie kategorie organów administracji państwowej, niezbędne jest przyjęcie określonych kryteriów. W nauce prawa administracyjnego do kryteriów wyróżniających poszczególne grupy organów administracji zaliczono:
- sposób powoływania,
- miejsce w strukturze organizacyjnej adm. państwowej
- terytorialny zasięg działania
W żadnym obowiązującym akcie prawnym nie znajdziemy wyróżnienia bądź wyliczenia, które z organów administracji zalicza się do organów naczelnych, chociaż do porządku dziennego przeszedł zwyczaj określania takim mianem niektórych organów działających w strukturze administracyjnej kraju. Nauka prawa administracyjnego wypracowała więc zespół kryteriów, które pozwalają na dokonanie doktrynalnej klasyfikacji organów administracyjnych. W doktrynie przyjęto więc, iż naczelne ograny administracji to te, które:
- powoływane są przez Prezydenta bezpośrednio lub też po uprzednim wyborze przez Sejm
- będąc powołane przez Prezydenta czy Sejm, obejmują swą właściwością terytorialną obszar całego państwa
- są organami zwierzchnimi wobec pozostałych organów w strukturze administracji rządowej, a ponadto ich właściwość terytorialna obejmuje obszar całego państwa
- ponoszą one odpowiedzialność konstytucyjną i polityczną.
W Kodeksie postępowania administracyjnego, wskazuje się, iż organami naczelnymi są:
- w stosunku do organów administracji rządowej, organów jednostek samorządu terytorialnego, z wyjątkiem samorządowych kolegiów odwoławczych oraz organów państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych – Prezes Rady Ministrów lub właściwi ministrowie,
- w stosunku do organów państwowych innych niż określone wyżej – odpowiednie organy o ogólnokrajowym zasięgu działania,
- w stosunku do organów organizacji społecznych – naczelne organy tych organizacji, a w razie braku takiego organu – Prezes Rady Ministrów lub właściwi ministrowie sprawujący zwierzchni nadzór nad ich działalnością.
W związku z powyższymi ustaleniami organami naczelnymi będą:
- Rada Ministrów,
- Prezes Rady Ministrów,
- ministrowie,
- przewodniczący określonych w ustawie komitetów.
Zadania poszczególnych organów administracji państwowej ustalone zostały po pierwsze w Konstytucji, zaś sprecyzowane w aktach prawnych rangi ustawowej.
Przechodząc do określenia centralnych organów administracji państwowej, również, jak wcześniej, należy wskazać, jakimi cechami organy takie się charakteryzują. Przede wszystkim, co najważniejsze, organy centralne swoją właściwością obejmują terytorium całego państwa. Jak więc widać, każdy organ naczelny, będzie jednocześnie organem centralnym ze względu na swoją właściwość terenową. Natomiast zasada ta nie działa w drugą stronę. Tak więc nie każdy organ centralny jest organem naczelnym, bowiem część z nich podległa jest innym organom zwierzchnim, co wyklucza ich ewentualną cechę nadrzędności. Regułą jest, że centralne organy administracji państwowej podporządkowane są organom naczelnym oraz nie wchodzą w skład Rady Ministrów, natomiast ich tworzenie leży w gestii Rady Ministrów (bądź samego Prezesa Rady Ministrów) poprzez wydanie stosownych ustaw lub rozporządzeń. Zadania omawianych organów ustalane są ustawowo, zaś ich nadzór należy do kompetencji Prezesa Rady Ministrów, Rady Ministrów, bądź poszczególnych odpowiednich pod względem zakresu działań ministrów.
Centralne organy administracji są organami zwierzchnimi względem terytorialnych organów administracji, z którymi to tworzą tzw. quasi-resorty.
Paulina Szatka – absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.