Czy idąc spokojnie ulicą lub siedząc w parku możemy zostać wylegitymowani przez funkcjonariusza Policji? Czy takie zachowanie policjanta jest zgodne z prawem? Odpowiedź jest prosta: tak. Te oraz podobne sytuacje normowane są nie tylko w podstawowym akcie prawnym dotyczącym Policji – Ustawy o Policji z dnia 6 kwietnia 1990 r., ale również w aktach wykonawczych, czyli rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie trybu legitymowania, zatrzymywania osób, dokonywania kontroli osobistej oraz przeglądania bagaży i sprawdzania ładunku przez policjantów oraz rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2005 r. w sprawie sposobu postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów.
W ustawie o Policji czytamy, że Policja, wykonując czynności wymienione w ustawie, ma prawo legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości. Podobnie zresztą kwestia ta normowana jest w wymienionych wyżej rozporządzeniach Rady Ministrów, skąd dowiadujemy się, iż policjanci w toku wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych, dochodzeniowo-śledczych i administracyjno-porządkowych, podejmowanych w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń oraz wypełniania poleceń sądu, prokuratora, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego, zwanych dalej „czynnościami służbowymi” mają prawo do legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości. Czynności będą zasadne tylko wówczas, kiedy będą one miały związek z czynnościami służbowymi policjanta.
Sama ustawa nie reguluje sytuacji, w których funkcjonariusz ma prawo legitymowania osób. Opis takich przypadków znajdujemy dopiero w rozporządzeniach wykonawczych. Legitymowanie osób niezbędne oraz zgodne z obowiązującym prawem będzie miało więc miejsce w sytuacjach, kiedy potrzebna jest identyfikacja osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia, ustalenia świadków zdarzenia powodującego naruszenie bezpieczeństwa lub porządku publicznego, wykonania polecenia wydanego przez sąd, prokuratora, organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego, identyfikacji osób wskazanych przez pokrzywdzonych jako sprawców przestępstw lub wykroczeń, a także poszukiwania osób zaginionych lub ukrywających się przed organami ścigania albo wymiarem sprawiedliwości.
Legitymowanie osób następuje poprzez okazanie funkcjonariuszowi na jego żądanie stosownego dokumentu, którym może być dowód osobisty, tymczasowy dowód osobisty, tymczasowe zaświadczenie tożsamości, dowód tożsamości cudzoziemca czy paszport. Poza tym tożsamość osoby legitymowanej można ustalić również na podstawie innych nie budzących wątpliwości dokumentów, bądź oświadczeń osób, których tożsamość ustalono w sposób określony wyżej, a także telefonicznego lub osobistego porozumienia się z osobami wskazanymi przez legitymowanego. Jeżeli osoba jest znana funkcjonariuszowi, może on odstąpić od jej legitymowania. W przypadkach, kiedy osoba legitymowana znajduje się w pojeździe, policjant może, w celu zachowania względów bezpieczeństwa poprosić tę osobę opuszczenie pojazdu.
Wato zwrócić uwagę na fakt, iż obowiązek wylegitymowania się obowiązuje również policjanta. Przed przystąpieniem do jakichkolwiek czynności służbowych policjant obowiązany jest podać stopień, imię i nazwisko; policjanci nie umundurowani okazują ponadto legitymację służbową w taki sposób, aby zainteresowany miał możliwość odczytać i zanotować nazwisko policjanta i nazwę organu, który wydał legitymację. Funkcjonariusz powinien podać także podstawę prawną oraz przyczynę swoich czynności służbowych. Jest to o tyle ważne, iż osoba legitymowana nie pozostaje wówczas w nieświadomości działań funkcjonariusza Policji, a tym samym pozwala jej to ustosunkować się do poleceń policjanta. Ponadto policjant obowiązany jest ustnie poinformować legitymowaną osobę o przysługującym jej prawie złożenia zażalenia do właściwego miejscowo prokuratora na sposób przeprowadzenia tych czynności. Niedopełnienie wskazanych obowiązków pozwala uznać, iż dokonane przez funkcjonariusza czynności są niezgodne z prawem.
Słowem zakończenia należy wskazać, iż każde legitymowanie musi zostać udokumentowane w notatniku służbowym lub na odpowiednim nośniku technicznym albo w notatce służbowej, określając datę, czas, miejsce i przyczynę legitymowania. Ponadto funkcjonariusz powinien udokumentować imię i nazwisko legitymowanego oraz jego adres zamieszkania lub pobytu, numer PESEL, a w przypadku braku informacji o numerze PESEL: datę i miejsce urodzenia oraz imiona rodziców i nazwisko rodowe oraz rodzaj i cechy identyfikacyjne dokumentu, na podstawie którego ustalono tożsamość osoby legitymowanej.
Paulina Szatka – absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
Podstawa prawna:
Ustawa o Policji z dnia dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2007 r. Nr 43 poz. 277 z późn. zm.)
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 września 1990 r. w sprawie trybu legitymowania, zatrzymywania osób, dokonywania kontroli osobistej oraz przeglądania bagaży i sprawdzania ładunku przez policjantów(Dz.U. z dnia 12 października 1990 r.)
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2005 r. w sprawie sposobu postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów (Dz. U. z dnia 29 lipca 2005 r.)
