Obrona formalna w postępowaniu karnym

Obrona formalna, czyli korzystanie z pomocy obrońcy, oznacza, że oskarżony może wy-brać sobie obrońcę bądź też wnosić o powołanie mu obrońcy z urzędu, gdy nie stać             go na poniesienie kosztów działania adwokata z wyboru. Ta ostatnia możliwość jest również trak-towana jako podstawowe prawo człowieka (art. 14 ust. 3 lit. d) in fine MPPO ONZ i art. 6 ust. 3 lit. c) in principio EKPC). Kodeks realizuje ten nakaz w art. 78 k.p.k.
Korzystanie z pomocy obrońcy może jednak być niekiedy uznane przez ustawodawcę za obowiązek procesowy. Pojawia się wówczas tzw. obrona obowiązkowa (obligatoryjna, nie-zbędna) bądź to z uwagi na osobę oskarżonego (jego przymioty mogące utrudniać samodzielną obronę), bądź też ze względu na wagę sprawy, która wymaga występowania fachowej pomocy prawnej po stronie oskarżonego. W takich wypadkach przy braku obrońcy z wyboru wyznacza się obrońcę z urzędu. Obecny kodeks zakłada obronę obowiązkową              w przepisach art. 79 § 1 i 2, art. 80, art. 451 zd. III, art. 548 i art. 671.
Istnienie obrońcy obowiązkowego nie oznacza jednak obowiązkowego udziału takiego obrońcy we wszystkich czynnościach postępowania. Zakres jego udziału w tych czynnościach to kwestia odrębnego uregulowania. Kodeks przyjmuje, że obrona formalna jest niekiedy obowiąz-kowa już w postępowaniu przygotowawczym (art. 79 § 1 i 2),                     ale obecnie nie zakła-da, aby udział obrońcy w czynnościach tego stadium procesu był niezbędny;  jest  on  natomiast konieczny w rozprawie sądowej w I instancji                                    i    w  posiedzeniach  sądu,  w  których  udział  samego  oskarżonego  jest obowiązkowy  (art. 79 § 3) oraz  w rozprawie  apelacyjnej (art. 450 § 1). Jeżeli obrona jest obowiązkowa           z uwagi na właściwość sądu okręgowego w I instancji (art. 80 k.p.k), udział obrońcy jest obligatoryjny jedynie w odniesieniu do rozprawy  w  I instancji oraz rozprawy apelacyjnej  (art. 80 i 450 § 1).
Gdyby w wypadkach wskazanych w art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 oskarżony nie miał obrońcy w postępowaniu sądowym albo obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których udział taki był obowiązkowy, orzeczenie wydane w tej sprawie wobec danego oskarżonego dotknięte bę-dzie uchybieniem stanowiącym bezwzględną podstawę odwoławczą (art. 439 § 1 pkt 10).