Obrona konieczna a stan wyższej konieczności

W wielu sprawach karnych dotyczących naruszenia nietykalności osobistej pojawia się problem rozróżnienia obrony koniecznej od stanu wyższej konieczności. Prawo do obrony koniecznej jest fundamentalnym prawem człowieka. Czego potwierdzeniem jest art.25 Kodeksu Karnego:

• § 1.Nie popełnia przestępstwa ,kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.

Obroną konieczną nazywamy więc takie działanie człowieka, które zmierza do odparcia zamachu na jakiekolwiek dobro społeczne lub jakiekolwiek dobro jednostki. Natomiast stan wyższej konieczności opisuje  Art. 424 Kodeksu Cywilnego:

• Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.[…]W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. […]

Podstawowa różnica polega więc na fakcie dokonania bądź nie dokonania danego czynu, oczywiście z uwzględnieniem wyżej wymienionych  warunków. W przypadku obrony koniecznej odpierający zamach musi działać w celu jego odparcia, co zakłada świadomość zamachu i wolę obrony zaatakowanego dobra. Obrona ta dotyczyć może zarówno ataku na dobro własne – obrona własna , jak i na dobro innej osoby – pomoc konieczna. Sprawy stanu wyższej konieczność są nieco bardziej skomplikowane, należy w takiej sytuacji uwzględnić pewne istotne aspekty. Ponieważ działanie w stanie wyższej konieczności polega na poświęceniu innego dobra, aby ratować dobro zagrożone niebezpieczeństwem, prawo przewiduje warunki ograniczające pole zastosowania tej instytucji. Warunki te ujmowane są w postaci trzech zasad: subsydiarności, proporcjonalności i wyłączenia. Zasada subsydiarności działa wtedy, kiedy danego niebezpieczeństwa nie da się inaczej uniknąć niż przez poświęcenie innego dobra. Kolejna zasada polega na ocenie pod kątem prawnym stosunku wartości dobra poświęconego do wartość dobra ratowanego. Natomiast zasada wyłączenia odnosi się do osób, które mają szczególny obowiązek ochrony dobra, również z narażeniem się na osobiste zagrożenie, są to np. funkcjonariusze policji. W razie przekroczenia granic zarówno w przypadku obrony koniecznej jak i przekroczenia stanu wyższej konieczności sąd może wobec sprawcy zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.