Obywatelem Unii Europejskiej jest każda osoba fizyczna, posiadająca obywatelstwo państwa członkowskiego. Obywatelstwo unijne nie zastępuje obywatelstwa krajowego, lecz stanowi jego uzupełnienie.
Obywatelstwo Unii Europejskiej ustanowiono Traktatem z Maastricht podpisanym 7 lutego 1992 roku. Dokładniej obywatelstwo unijne określa II część Traktatu o Ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej. Jest ono specyficzną konstrukcją prawa wspólnotowego. Nie tylko daje ono przede wszystkim poczucie solidarności i wspólnoty z obywatelami innych państw członkowskich. lecz również gwarantuje nam pewne prawa.
Katalog uprawnień wynikających z obywatelstwa UE (art. 18 – 21 TWE):
Prawo do swobodnego poruszania się i przebywania na terytorium UE – art. 18 TWE;
- Czynne i bierne prawo wyborcze do Parlamentu Europejskiego – art. 19 TWE – nawet gdy jesteśmy obywatelami innego państwa członkowskiego niż to, w którym przebywamy (ale w czasie wyborów możemy głosować tylko w jednym państwie i tylko w jednym kandydować);
- Czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do samorządów w państwie członkowskim, w którym osoba fizyczna zamieszkuje (nawet, jeżeli jest obywatelem innego państwa UE) – art. 19 TWE – osoba taka ma takie same uprawnienia wyborcze jak obywatele kraju, w którym zamieszkuje, np. obywatel Niemiec mieszkający w Hiszpanii może brać udział w wyborach do hiszpańskich władz lokalnych;
- Prawo do korzystania z pomocy dyplomatycznej i konsularnej państwa członkowskiego Unii Europejskiej – art. 20 TWE – obywatel UE przebywający w państwie nie należącym do Wspólnoty, w którym państwo, którego jest obywatelem, nie ma własnej ambasady lub konsulatu, ma prawo do opieki dyplomatycznej każdego innego państwa członkowskiego (każda ambasada lub konsulat innego państwa należącego do UE ma obowiązek do udzielenia mu opieki, na takich prawach, na jakich ta pomoc została by udzielona w placówce państwa, którego posiada obywatelstwo);
- Prawo zgłaszania się do Ombudsmana (Rzecznika Praw Obywatelskich UE) – art. 21 TWE;
- Prawo składania petycji do Parlamentu Europejskiego dotyczących wszelkich spraw, jakimi się Parlament zajmuje – art. 21 TWE;
- Prawo do pisemnego zwracania się do instytucji Wspólnoty: Parlamentu Europejskiego, Rady, Komisji Europejskiej, Trybunału Sprawiedliwości, Trybunału Obrachunkowego, Komitetu Społeczno–Ekonomicznego oraz Komitetu Regionów w jednym z oficjalnych języków UE i otrzymania odpowiedzi w języku tożsamym – art. 21 TWE.
Obywatelstwa Unii Europejskiej nie można się zrzec, chyba że dana osoba fizyczna zrzeka się obywatelstwa krajowego jako obywatel państwa członkowskiego UE, nie posiadając jednocześnie obywatelstwa innego państwa unijnego.