Odpowiedzialność posiłkowa znana jest jedynie ustawie z dnia z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy. Jest to również wyjątek od ogólnej zasady prawa karnego, zgodnie z którą odpowiedzialność karną ponosić mogą jedynie osoby fizyczne. Konstrukcja odpowiedzialności posiłkowej zakłada odpowiedzialność, którą za czyn sprawcy ponieść mogą również oznaczone ustawowo osoby (podmioty) trzecie.
Pojęcie odpowiedzialności posiłkowej
Zgodnie z art. 24 k.k.s. za karę grzywny wymierzoną sprawcy przestępstwa skarbowego czyni się w całości albo w części odpowiedzialną posiłkowo osobę fizyczną, osobę prawną albo jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną, jeżeli sprawcą czynu zabronionego jest zastępca tego podmiotu prowadzący jego sprawy jako pełnomocnik, zarządca, pracownik lub działający w jakimkolwiek innym charakterze, a zastępowany podmiot odniósł albo mógł odnieść z popełnionego przestępstwa skarbowego jakąkolwiek korzyść majątkową. Niezależnie od nałożenia odpowiedzialności posiłkowej sąd zobowiązuje podmiot, który uzyskał korzyść majątkową, do jej zwrotu w całości albo w części na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego; nie dotyczy to korzyści majątkowej podlegającej zwrotowi na rzecz innego uprawnionego podmiotu.
Jakie było ratio legis wprowadzenia takiego rozwiązania? Decydując się wprowadzić do Kodeksu karnego skarbowego odpowiedzialność posiłkową, ustawodawca miał na względzie przede wszystkim ochronę interesów Skarbu Państwa, w razie gdyby sprawca przestępstwa uporczywie uchylał się od nałożonego na niego obowiązku. W wypadku takim dochodzi do rozszerzenie i przerzucenia odpowiedzialności na podmioty wskazane przez ustawodawcę. W obecnym stanie prawnym zastosowanie odpowiedzialności posiłkowej jest obligatoryjne, jeżeli zostaną spełnione określone przesłanki wynikające z k.k.s.
Przesłanki zastosowania odpowiedzialności posiłkowej
Warunkiem zastosowania omawianego rozwiązania jest sytuacja, w której sprawca czynu zabronionego jest zastępcą podmiotu, który poniesie odpowiedzialność posiłkową, prowadzi jego sprawy jako pełnomocnik, zarządca, pracownik lub działający w jakimkolwiek innym charakterze. Wyłączono więc zastosowanie odpowiedzialności posiłkowej w sytuacjach, kiedy sprawca działa sam, na własną rękę, nie podlegając wyszczególnionym podmiotom. Oczywistym jest, że zastosowanie odpowiedzialności posiłkowej może mieć miejsce jedynie w przypadku, kiedy sprawca czynu zabronionego, zostanie skazany za przestępstwo skarbowe prawomocnym wyrokiem.
Ponadto ustawodawca zaznacza, że chodzi tu o sytuacje, kiedy określony podmiot z czynu przypisanemu sprawcy odniósł lub mógł odnieść jakąkolwiek korzyść majątkową. Rzeczywiste uzyskanie korzyści majątkowej nie jest więc wymagane, bowiem warunki stawiane przez ustawodawcę spełnia także sytuacja, w której do uzyskania takiej korzyści mogło dojść, lecz zostało ono udaremnione.
Co ważne, ustawodawca wyraźnie wyłączył w treści art. 25 § 1 stosowanie odpowiedzialności posiłkowej wobec państwowych jednostek budżetowych, o których mowa w przepisach o finansach publicznych.
Wymiar odpowiedzialności posiłkowej
Odpowiedzialność posiłkowa stosowana jest przy wymierzeniu sprawcy czynu kary w postaci grzywny. Tym sposobem również podmiot odpowiedzialny posiłkowo zobowiązany będzie od uiszczenia grzywny w stosownej wysokości na rzez Skarby Państwa. Wymierzając wysokość grzywny wobec podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo, sąd zastosuje te same metody, jak wobec sprawcy przestępstwa skarbowego. Ustalenia co do wysokości grzywny zostaną poczynione w oparciu o art. 23 k.k.s., który stanowi, że wymierzając karę grzywny, sąd określa liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki dziennej; jeżeli kodeks nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, najwyższa – 720. Sąd uwzględni oczywiście dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od jednej trzydziestej części minimalnego wynagrodzenia ani też przekraczać jej czterystukrotności. Takie założenie odpowiedzialności posiłkowej jest niezwykle korzystne dla Skarbu Państwa, bowiem częstokroć podmioty odpowiedzialne posiłkową to duże przedsiębiorstwa lub spółki, których dzienny dochód jest bardzo wysoki. Z tego też powodu można przypuszczać, że chcąc uniknąć wysokich strat, podmioty takie będąc odpowiedzialne posiłkowo dołożą wszelkich starań, aby to sprawca przestępstwa wykonał ciążący na nim obowiązek zapłacenia wymierzonej przez sąd grzywny.
Osobisty charakter odpowiedzialności posiłkowej
Odpowiedzialność posiłkowa charakteryzuje się osobistym charakterem – jest ona niedziedziczna i niezbywalna. Jak wskazuje art. 25 k.k.s. odpowiedzialność posiłkowa nie obciąża spadku – nie obciąża więc spadkobierców podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo, a ponadto nie wygasa wskutek śmierci sprawcy skazanego po uprawomocnieniu się orzeczenia oraz jeżeli kary grzywny lub środka karnego ściągnięcia równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów nie wykonano z powodu nieobecności skazanego w kraju.
Paulina Szatka
Podstawa prawna:
ustawa z 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz.U. nr 83, poz. 930 ze zm.)
