Okazanie w postępowaniu karnym jest jedną z czynności dowodowych, mających na celu dostarczenie informacji niezbędnych w toku prowadzenia postępowania dowodowego. Zazwyczaj jest ono połączone z przesłuchaniem świadka, a jego głównym celem jest identyfikacja rzeczy, osoby czy jej wizerunku.
Okazanie regulowane jest w Kodeksie postępowania karnego w art. 173, który stanowi, iż osobie przesłuchiwanej można okazać inną osobę, jej wizerunek lub rzecz w celu jej rozpoznania. Wszelkie kwestie szczegółowe i techniczne unormowane zostały w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie warunków technicznych przeprowadzenia okazania.
Wszelkie okazania, jak stanowi rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości, dokonywane są w siedzibie organu, który daną czynność przeprowadza. Będą to więc w głównej mierze pomieszczenie specjalnie do tego przygotowane, znajdujące się w siedzibach organów ścigania. Wspomniane pomieszczenia muszą zostać przygotowane tak, aby umożliwić osobie przesłuchiwanej dokładne przyjrzenie się osobie okazywanej, jej wizerunkowi lub rzeczy, a to zapewnić ma przede wszystkim właściwe ich oświetlenie.
Kolejnym warunkiem okazania musi być zapewnienie przez organ dokonujący czynności takich warunków, w których osoba przesłuchiwana nie będzie miała możliwości zobaczenia osoby okazywanej przed dokonaniem czynności, ma to oczywiście na celu wyłączenie jakiejkolwiek sugestii w czasie przeprowadzania późniejszego czynności dowodowej. Można powiedzieć, że zasada ta działa również w drugą stronę, bowiem należy zadbać o to, aby osoba, która już brała udział w okazaniu, nie mogła kontaktować się z osobami, które dopiero mają wziąć udział w omawianej czynności. Jak wskazuje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości, dokonuje się tylu okazań osób, ich wizerunków lub rzeczy, ile jest osób przesłuchiwanych.
W całej regulacji prawnej, jak można się domyślić, najwięcej uwagi poświęcono okazaniu osób. Określono bowiem ściśle warunki w jakich może dojść do ich okazania. Warunkiem prawidłowego okazania jest, aby osoby przybrane do osoby okazywanej powinny być w zbliżonym wieku oraz mieć podobny do niej wzrost, tuszę, ubiór i inne cechy charakterystyczne. Taki dobór osób bowiem również ma wykluczyć sugestię, oraz w sposób jak najdokładniejszy skonfrontować zeznania osoby przesłuchiwanej z rzeczywistymi cechami osoby okazanej. Ponadto, organ dokonujący okazania powinien zapewnić, aby wygląd osoby okazywanej nie różnił się podczas okazania od jej wyglądu podczas zdarzenia stanowiącego przedmiot postępowania. W czasie dokonywania okazania, osoba okazywana ma prawo wybrać sobie miejsce wśród osób, łącznie z którymi zostaje okazywana. Jak wskazuje art. 173 k.p.k. osoba okazywana powinna znajdować się podczas okazania w grupie obejmującej przynajmniej cztery osoby.
Bardzo często zdarzają się sytuacje, w których tożsamość osoby przesłuchiwanej powinna z różnych względów pozostać anonimowa. Dlatego też, wspomniane wyżej rozporządzenie stanowi, że okazywania osoby można dokonać także w sposób wyłączający możliwość rozpoznania osoby przesłuchiwanej przez osobę okazywaną. Podczas tak przeprowadzanego okazania, mogą być użyte w szczególności: sprzęt elektroniczny, wizjer, lustro obserwacyjne (potocznie nazywane lustrem weneckim) lub inny środek pozwalający na dokonanie okazania w sposób wykluczający ujawnienie osobom nieuprawnionym tożsamości osoby przesłuchiwanej.
Zdarzają się również okazania na postawie samego wizerunku, a ściślej – zbioru wizerunków gromadzonych na podstawie odrębnych przepisów. Wizerunek osoby został w rozporządzeniu określony również zapis audiowizualny na taśmie wideofonicznej lub innym nośniku.
Warunki, które obowiązują podczas okazania osób, odnoszą się również do rzeczy. Tak więc, rzecz powinna znajdować się wśród innych rzeczy tego samego rodzaju. Jak wskazuje rozporządzenie, podczas okazania rzeczy może zostać użyty sprzęt elektroniczny lub inny środek umożliwiający rozpoznanie rzeczy mimo braku bezpośredniego kontaktu osoby przesłuchiwanej z okazywaną jej rzeczą.
Paulina Szatka
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego
- Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie warunków technicznych przeprowadzenia okazania