Ustanowienie pełnomocnika z urzędu w sprawach cywilnych reguluje kodeks postępowania cywilnego. Ustanowienia adwokata, radcy prawnego może domagać się strona, która została zwolniona przez sąd z całości lub części kosztów sądowych. . Osoba fizyczna niezwolniona od kosztów sądowych przez sąd, może złożyć wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, jeśli złoży odpowiednie oświadczenie, z którego będzie wynikać, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku dla siebie i rodziny.
Wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu strona zgłasza do sądu, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy, wraz z wnioskiem o zwolnienie jej od kosztów sądowych lub osobno, na piśmie lub ustnie do protokołu. W sytuacji gdy osoba fizyczna, nie posiada miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu, ma możliwość złożenia tego wniosku w sądzie rejonowym właściwym ze względu na swoje miejsce zamieszkania, sąd jest wówczas zobowiązany niezwłocznie przesyłać ten wniosek sądowi właściwemu. Złożenie wniosku nie wymaga wniesienia opłaty sądowej.
Sąd uwzględni wniosek, jeśli uzna udział adwokata bądź radcy prawnego w konkretnej sprawie za potrzebny. Gdy wniosek w przedmiocie ustanowienia pełnomocnika z urzędu zgłoszony zostanie po raz pierwszy przez stronę w postępowaniu apelacyjnym, kasacyjnym lub też postępowaniu ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, sąd wówczas przekaże wniosek do rozpoznania sądowi pierwszej instancji, chyba że uzna wniosek od razu za uzasadniony.
Strona do wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego powinna dołączyć oświadczenie,które zwierać będzie szczegółowe dane o swoim stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, które w miarę możliwości powinny być potwierdzone odpowiednimi dokumentami np. wypełnionym drukiem PIT. Jeśli wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu składany jest wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych, wówczas osoba fizyczna zobowiązana jest dołączyć tylko jedno oświadczenie.
W razie oddalenia wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego strona nie może ponownie domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, powołując się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie oddalonego wniosku. Jeśli strona złoży ponowny wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, który oparty będzie na tych samych okolicznościach, zostanie on przez sąd odrzucony. Na postanowienie sądu o odrzuceniu wniosku nie przysługuje zażalenie.
Zażalenie zgodnie z art. 394 § 1 pkt 2 KPC przysługuje stronie na postanowienie sądu odmawiające ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie. Zażalenie musi zostać wniesione w terminie tygodnia od dnia, doręczenia lub ogłoszenia postanowienia o odmowie do sądu, który wydał to postanowienie. Jeżeli sąd nie uwzględni zażalenia, a spełnia ono wszystkie wymogi formalne, wówczas przekaże je wraz z aktami sprawy sądowi drugiej instancji do rozpoznania.
Sąd zwraca się o wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych, wydając jednocześnie odpowiednie postanowienie. Rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych, ma obowiązek wyznaczyć adwokata lub radcę prawnego niezwłocznie, nie później niż w ciągu dwóch tygodni, zawiadamiając o tym sąd. W zawiadomieniu odpowiednia rada ma obowiązek wskazać imię i nazwisko wyznaczonego adwokata lub radcy prawnego wraz z jego adres do doręczeń.
Ustanowienie adwokata lub radcy prawnego przez sąd jest jednoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego.
Sąd ma prawo zarządzić dochodzenie, jeżeli na podstawie okoliczności sprawy, oświadczeń strony przeciwnej powziął wątpliwości, co do rzeczywistego stanu majątkowego strony domagającej się ustanowienia lub zastępowanej już przez ustanowionego adwokata lub radcę prawnego.