Pomocnictwo jest formą popełnienia przestępstwa (tzw. formą zjawiskową) regulowaną w art 18§3 kodeksu karnego, zaliczaną obok podżegania do form niesprawczych, czyli nie polegających na realizacji znamion typu czynu zabronionego, ale na popełnieniu własnego przestępstwa w związku z cudzym (sprawstwo sensu largo).
Pomocnictwo polega na ułatwieniu popełnienia czynu zabronionego. W świetle regulacji kodeksowej instytucja ta polega na każdej czynności prowadzącej do ułatwienia innej osobie popełnienia czynu. Kodeks karny zawiera jednak przykładowe wyliczenie zachowań, które realizują znamiona tego typu: udzielenie sprawcy narzędzia lub środka transportu, będące przykładami tzw. pomocnictwa fizycznego oraz udzielenie rady lub informacji zaliczane do pomocnictwa psychicznego.
Opisywana forma popełnienia przestępstwa jest zawsze zachowaniem umyślnym, popełnić je można zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak w zamiarze ewentualnym. Możliwe jest pomocnictwo w formie działania, a także w formie zaniechania. W tym ostatnim wypadku dopuścić się go może jedynie osoba, na której ciąży szczególny prawny obowiązek niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego (pojęcie gwaranta z art. 2 kk).
Pomocnictwo może być popełnione na każdym etapie realizacji czynu zabronionego przez bezpośredniego sprawcę. Nie jest pomocnictwem pomoc udzielona po zakończeniu czynu zabronionego. Natomiast jest nim złożona wcześniej obietnica udzielenia pomocy po popełnieniu czynu.
Dokonanie pomocnictwa zachodzi wtedy, kiedy zachowanie pomocnika realnie ułatwiło bezpośredniemu sprawcy popełnienie czynu zabronionego. Jeżeli nie ułatwiło go, lecz potencjalnie mogło ułatwić, zachodzi usiłowanie pomocnictwa. Natomiast jeżeli zachowanie pomocnika zmierzało do ułatwienia innej osobie popełnienia czynu zabronionego, lecz nie ułatwiło go, ani potencjalnie nie mogło go ułatwić, pomocnik może odpowiadać za usiłowanie nieudolne pomocnictwa.
Możliwe jest pomocnictwo do podżegania lub pomocnictwa (tzw. łańcuszkowe pomocnictwo). Dopuszczalne jest też umyślne pomocnictwo do przestępstw nieumyślnych (tzw. właściwe pomocnictwo do przestępstw nieumyślnych). Natomiast nie stanowi pomocnictwa tzw. niewłaściwe pomocnictwo do przestępstw nieumyślnych (czyli nieumyślne ułatwienie popełnienia nieumyślnego czynu zabronionego przez inną osobę). Ponadto podżegać można do przestępstw indywidualnych, czyli typów, które uzależniają odpowiedzialność karną sprawcy od posiadania określonej cechy (przestępstwa indywidualne właściwe), bądź wiążą z nią karalność za typ kwalifikowany (typy indywidualne niewłaściwe).
Pomocnik odpowiada w granicach swojego zamiaru, niezależnie od zamiaru sprawcy przestępstwa.
Istnieją problemy w rozgraniczeniu pomocnictwa od współsprawstwa. Bezspornym jest jednak, iż pomocnikiem nie jest każdy, kto realizuje choć część znamion typu zabronionego, lub jego rola w popełnieniu czynu zabronionego jest istotna, choć nie realizuje on jego ustawowych znamion.
Karę za pomocnictwo wymierza się w granicach przewidzianych dla sprawstwa. Pomocnik odpowiada w granicach swojej umyślności niezależnie od odpowiedzialności sprawcy. Ponosi on odpowiedzialność nawet wtedy, gdy sprawcy nie można przypisać winy (np. z powodu niepoczytalności, nieletniości). Jeżeli czynu zabronionego tylko usiłowano dokonać, pomocnik odpowiada jak za usiłowanie. Natomiast jeżeli czynu zabronionego nawet nie usiłowano dokonać sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub nawet odstąpić od jej wymierzenia.
Pomocnik nie ponosi odpowiedzialności karnej, jeżeli dobrowolnie zapobiegł popełnieniu czynu, przy którym udzielał pomocy (tzw. czynny żal). Przy nieskutecznym czynnym żalu sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
