Postępowanie nakazowe a postępowanie upominawcze

Postępowanie nakazowe i postępowanie upominawcze należą do postępowań odrębnych w ramach trybu procesowego uregulowanych w ustawie Kodeks Postępowania Cywilnego z dnia 17 listopada 1964r. Wymienione postępowania można podzielić na dwa etapy: pierwszy, inicjowany wniesieniem pozwu a kończący się wydaniem nakazu (niejawny, pisemny, ograniczający kontradyktoryjność, zawężający katalog środków dowodowych do dokumentów), drugi etap – kontradyktoryjny, zainicjowany zostaje wniesieniem przez pozwanego zarzutów bądź sprzeciwu. Przedmiotem postępowania nakazowego jest dochodzenie roszczeń pieniężnych albo świadczenia innych rzeczy zamiennych. Wydanie nakazu możliwe jest jedynie w przypadku dołączenia do pozwu wymienionych w przepisie art. 485 KPC dokumentów. Wg art. 485, są to: 1) dokument urzędowy, 2) zaakceptowany przez dłużnika rachunek, 3) wezwanie dłużnika do zapłaty i pisemne oświadczenie dłużnika o uznaniu długu, 4) zaakceptowane przez dłużnika żądanie zapłaty, zwrócone przez bank i nie zapłacone z powodu braku środków na rachunku bankowym.
Z kolei postępowanie upominawcze to postępowanie (odrębne), sui generis postępowanie wstępne. Postępowanie to może być stosowane w każdej sprawie, w której powód dochodzi roszczenia pieniężnego (bez względu na jego wysokość), oraz gdy przepis szczególny tak stanowi.
W odniesieniu do sądowych nakazów zapłaty w postępowaniu nakazowym i w postępowaniu upominawczym podstawowa różnica jest taka, że nieprawomocny nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym uprawnia do skutecznego złożenia wniosku do komornika o zabezpieczenie roszczenia (czego nie należy utożsamiać z zajęciem roszczenia). Podczas gdy nakaz zapłaty wydany w postępowaniu upominawczym nie uprawnia (bez dodatkowej procedury) do zabezpieczenia roszczenia. Ponadto, to dłużnik jeżeli wniesie zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, musi wcześniej uiścić opłatę od zarzutów, nierzadko jest to duża kwota, gdy wartość przedmiotu sporu jest wysoka. Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym wydawany jest najczęściej na podstawie weksla, na podstawie potwierdzenia salda do niezapłaconej faktury, ewentualnie na podstawie uznania długu w innej formie jako dodatkowego dokumentu w sprawie (np. zobowiązanie się przez dłużnika do zwrotu pożyczki jako dodatkowy dokument do istniejącej umowy pożyczki).
Uprawnione do wydania nakazu zapłaty są Sądy Rejonowe bądź Okręgowe – w zależności od wysokości przedmiotu sporu – powyżej 100.000,00 złotych właściwy jest Sąd Okręgowy. Nakazy wydawane są w wydziale gospodarczym (jeżeli obie strony są przedsiębiorcami) bądź cywilnym (jeżeli przynajmniej jedna ze stron jest osobą fizyczną). Właściwość wydziału cywilnego zachodzi również, gdy jedna z osób przestała być przedsiębiorcą, czyli na przykład osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, zawiesiła ją.
Niezwykle ważną w praktyce jest informacja, że jeżeli pozew zostanie skierowany do postępowania nakazowego, a sąd nie znajduje podstaw do rozpatrzenia go w tym trybie, nie powoduje to odrzucenia pozwu lub niegatywnego rozpatrzenia, lecz kierowane jest do postępowania upominawczego.