Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości wiąże się ze specyficznym trybem postępowania. Jest to postępowanie o charakterze cywilnym, ale odrębnie uregulowane w ustawie prawo upadłościowe i naprawcze. Jest tutaj odesłanie wprost do części pierwszej Kodeksu Postępowania Cywilnego, jednakże ustawa prawo upadłościowe i naprawcze reguluje kwestię właściwości rzeczowej, miejscowej.
Właściwość rzeczowa – zawsze rozpoznaje to postępowanie sąd rejonowy, niezależnie od wartości długów. Jednakże w odniesieniu do banków, co reguluje prawo bankowe, upadłość banku może ogłosić wyłącznie sąd okręgowy.
Właściwość miejscowa – tutaj decyduje miejsce położenia zakładu głównego dłużnika, jeżeli nie ma zakładu głównego, to tam gdzie znajduje się jego siedziba bądź majątek.
Sąd upadłościowy to jest sąd w składzie trzech sędziów zawodowych. Wniosek o ogłoszenie upadłości na tym pierwszym etapie (formalnym) rozpoznaje zawsze przewodniczący w składzie jednoosobowym. On też dokonuje tych zwrotów najbardziej „bolesnych”. Rozpoznanie merytoryczne dokonuje sąd upadłościowy w składzie trzyosobowym.
Uczestnicy postępowania
W postępowaniu upadłościowym uczestnikiem postępowania jest dłużnik albo wierzyciel, jeżeli złożył wniosek o ogłoszenie upadłości. Nie jest tak, że jeżeli dłużnik wskazuje listę wierzycieli, to stają się oni „z automatu” uczestnikami postępowania. Uczestnikiem postępowania wierzyciel staje się tylko wtedy, gdy składa wniosek o ogłoszenie upadłości. Jeżeli zachodzą podstawy do ogłoszenia upadłości, a dany podmiot ma zdolność upadłościową, ma obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Jest termin ustawowy, tj. 2 tygodnie od zaistnienia podstaw do ogłoszenia upadłości. Jeśli mamy do czynienia z osobą prawną bądź jednostką organizacyjną, to taki obowiązek obciąża reprezentanta osoby prawnej bądź jednostki organizacyjnej wynika z art. 21 ust. 2 Prawa Upadłościowego i Naprawczego. Art. 21:
1. Dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości.
2. Jeżeli dłużnikiem jest osoba prawna albo inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, obowiązek, o którym mowa w ust. 1, spoczywa na każdym, kto ma prawo go reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami.
3. Osoby, o których mowa w ust. 1 i 2, ponoszą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku w terminie określonym w ust. 1.
4. We wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnik, do którego nie ma zastosowania art. 492 ust. 3, może wnosić także o zezwolenie na wszczęcie postępowania naprawczego, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań nie ma charakteru trwałego, a suma niewykonanych zobowiązań nie przekracza 10 % wartości bilansowej przedsiębiorstwa dłużnika.
Jeżeli jest reprezentacja łączna, to nie można się wykręcać, że nie było prezesa, bo ten obowiązek obciąża każdego z reprezentantów. Ust. 3 tego artykułu mówi, że te osoby, na których ciąży obowiązek, nie wykonają obowiązku, to ponoszą odpowiedzialność za szkodę. Problem powstaje przy interpretacji: kto jest reprezentantem, bo przepis mówi, że to ten kto ma prawo go reprezentować, więc przy szerokiej wykładni można by przyjąć, że będzie to również pełnomocnik i prokurent. Doktryna jednak zawęża ten krąg – odnosi się tylko do tych podmiotów, które wchodzą w skład organów uprawnionych do reprezentacji.
Podobnie jest przy art. 20 – kto może składać wniosek o ogłoszenie upadłości:
1. Wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić dłużnik lub każdy z jego wierzycieli.
2. Wniosek mogą zgłosić również:
1) w stosunku do spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej oraz spółki komandytowo-akcyjnej – każdy ze wspólników odpowiadających bez ograniczenia za zobowiązania spółki;
2) w stosunku do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – każdy, kto ma prawo je reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami;
3) w stosunku do przedsiębiorstwa państwowego – także organ założycielski;
4) w stosunku do jednoosobowej spółki Skarbu Państwa – także minister właściwy do spraw Skarbu Państwa;
5) w stosunku do osoby prawnej, spółki jawnej, spółki partnerskiej oraz spółki komandytowej i komandytowo-akcyjnej, będących w stanie likwidacji – każdy z likwidatorów;
6) w stosunku do osoby prawnej wpisanej do Krajowego Rejestru Sądowego – kurator ustanowiony na podstawie art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 z późn. zmianami)
7) w stosunku do dłużnika, któremu została udzielona pomoc publiczna o wartości przekraczającej 100.000 euro – organ udzielający pomocy.
Należy zwrócić uwagę, że osobno wymienia się likwidatora i kuratora dla osoby prawnej, ale według niektórych komentatorów to też organy reprezentujące osobę prawną bądź jednostkę organizacyjną. Jest orzeczenie Sądu Najwyższego, że zarządcę również obciąża obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.