Potrącenie (łac. compensatio) to instytucja prawa cywilnego wywodząca się jeszcze z prawa rzymskiego. Ma ona na celu wzajemne wykonanie zobowiązań w sytuacji, gdy dwie strony umowy czy innego zobowiązania są wzajemnie wobec siebie dłużnikami i wierzycielami. Jest to korzystna instytucja dla stron z uwagi na wygodę związaną z jednoczesnym wykonaniem dwustronnych zobowiązań, choć z uwagi na fakt, że to potrącenie jest oświadczeniem jednostronnym skutkuje to niejednokrotnie sporami między stronami.
Potrącenie jest uregulowane w art. 498 – 505 Kodeksu Cywilnego w przepisach o części ogólnej zobowiązań. Potrącenie następuje przez złożenie jednostronnego oświadczenia drugiej stronie (nawet w formie ustnej), pod warunkiem zapoznania się przez drugą stronę z tym oświadczeniem. Nie ma tutaj potrzeby zawierania dwustronnego porozumienia w tej kwestii przez strony. Nie wszystkie wierzytelności nadają się do potrącenia. Potrącać można wówczas, gdy przedmiotem wierzytelności dłużnika i wierzyciela są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku (czyli rzeczy zastępowalne, nieoznaczone indywidualnie np. ziemniaki, zboża, samochód, inne rzeczy ruchome). Można zatem potrącać nie tylko pieniądze, ale również inne świadczenia, byleby tylko nie były oznaczone indywidualnie (np. nie można potrącać konkretnie oznaczonego samochodu – numerem rejestracyjnym, numer silnika itp., gdy ktoś jest dłużnikiem bądź wierzycielem w tym zakresie). Ponadto potrącać można wtedy, gdy obie wierzytelności są wymagalne (czyli upłynął termin na ich wykonanie) i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym (nie spełniają tej przesłanki wierzytelności przedawnione i wierzytelności z gry i zakładu). Przepis art. 505 Kodeksu Cywilnego zawiera także treść, iż nie mogą być umorzone przez potrącenie wierzytelności nie ulegające zajęciu (zatem nie podlegające egzekucji np. przedmiotu urządzenia domowego i konieczne dłużnikowi rzeczy do przeżycia), wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania, wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych oraz wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne. Przykładem powyższego może być sytuacja, gdy wierzyciel pobił dłużnika, na skutek którego złamał mu rękę, czyli dokonał wobec niego czynu niedozwolonego, zatem dłużnik może starać się o naprawienie szkody w postaci wypłacenia odszkodowania. Natomiast dłużnik jest dłużny wobec wierzyciela kwotę zapłaty za samochód. Wówczas wierzyciel nie może sobie potrącić kwoty zapłaty, którą jest mu winien dłużnik z kwotą odszkodowania za złamanie ręki. Inny przypadek wyłączający potrącenie występuje przy zajęciu wierzytelności, gdy druga strona stała się wzajemnym wierzycielem dopiero po dokonaniu zajęcia albo gdy wierzytelność stała się wymagalna po tej chwili.
Na skutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej w sytuacji, gdy obie wierzytelności nie są równe. Oświadczenie o potrąceniu jest skuteczne od chwili kiedy potrącenie stało się możliwe (czyli zazwyczaj gdy obie wierzytelności stały się wymagalne). Można dokonywać potrąceń wierzytelności przedawnionych, ale tylko jeśli w chwili gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło. Nie ma znaczenia w kwestii potrącenia okoliczność odroczenia wykonania zobowiązania przez sąd lub bezpłatnie przez wierzyciela, czyli odroczenia wymagalności zobowiązania.
Potrącenie to jedna z głównych instytucji prawa cywilnego i jest często stosowana w praktyce.