Każda osoba wezwana do sądu w charakterze świadka ma obowiązek stawić się w wyznaczonym miejscu i czasie w celu złożenia zeznań we wskazanej sprawie. Świadek może być zeznany również w miejscu swojego pobytu jeśli nie jest w stanie z powodu kalectwa lub choroby stawić się w sądzie. W Polsce dopuszczalne jest również przesłuchanie osoby z zastosowaniem urządzeń technicznych, które umożliwiają kontakt na odległość.
Przy tym należy pamiętać, że na świadka, który bez usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie lub bez zezwolenia sądu opuścił miejsce czynności procesowych przed ich zakończeniem można nałożyć karę porządkowa do 3000 zł. Poza tym sąd ma prawo zatrzymać i przymusowo doprowadzić świadka do sądu.
Obowiązkiem osoby wezwanej do stawienia się w charakterze świadka jest złożenie zeznań. Ponadto świadek ma obowiązek składania prawdziwych zeznań i nie zatajania prawdy, o czym powinien być poinformowany przed rozpoczęciem odpowiadania na pytania w sądzie. Dodatkowo w postępowaniu przygotowawczym osoba zeznająca podpisuje oświadczenie, że został on uprzedzony o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania lub zatajanie prawdy.
Prawa świadka są następujące:
- żądanie aby zeznawał na rozprawie z wyłączeniem jawności, w przypadku gdy treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego samego lub jego najbliższych,
- żądanie zastrzeżenia danych o miejscu zamieszkania tylko do wyłącznej wiadomości prokuratora i sądu, w momencie gdy zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec świadka lub jego najbliższych. Pisma procesowe dostarcza się świadkowi na adres wskazany przez niego lub do miejsca pracy,
- złożenia wniosku o utajenie jego danych osobowych jeśli zachodzi uzasadniona obawa zagrożenia dla jego życia, zdrowia, wolności lub mienia w znacznych rozmiarach. Utajeniu podlegają przed stronami ponadto treści zeznań. O utajeniu decyduje w postępowaniu przygotowawczym prokurator a w sądowym- sąd.
Omawiając prawa i obowiązki świadka należy wymienić osoby, których dotyczy bezwzględny i względy zakaz przesłuchiwania. Pierwszy z nich obejmuje:
- obrońce, o do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę,
- duchownego, co do informacji, o których dowiedział się przy spowiedzi,
- osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia psychicznego, na okoliczność przyznania się wobec nich przez osobę z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego
- biegłego lub lekarza udzielającego pomocy medycznej oskarżonemu, na okoliczność złożonego przez oskarżonego oświadczenia dotyczącego zarzucanego mu czynu.
Natomiast względny zakaz przesłuchiwania dotyczy:
- osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy państwowej, służbowej i zawodowej – maja one obowiązek złożenia zeznań na okoliczności objęte tajemnica po zwolnieniu ich przez uprawniony organ – naczelny organ administracji rządowej, sad lub prokuratora, zależnie od rodzaju tajemnicy, jaka wiąże świadka,
- osób korzystających z tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej i dziennikarskiej. Osoby takie mogą być przesłuchane wyłącznie wówczas, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczności odnośnie których mają złożyć zeznania nie mogą być ustalone w inny sposób. Decyzję o zwolnieniu z tajemnicy podejmuje sąd, w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora. Nadmienić należy, że zwolnienie dziennikarza z tajemnicy dziennikarskiej nie może dotyczyć danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego oraz osób udzielających dziennikarzowi informacji do materiału prasowego jeżeli osoby te zastrzegły sobie nie ujawnianie ich danych,
- osób, które korzystają z prawa do odmowy złożenia zeznań. Prawo takie posiadają osoby najbliższe dla podejrzanego tj. małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia, jej małżonek oraz osoba pozostająca we wspólnym pożyciu, Ponadto prawo do odmowy złożenia zeznań przysługuje także osobie, która w innej toczącej się sprawie jest oskarżona o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem w toku, którego ma złożyć zeznania. Świadek może również bez podania przyczyny uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli w ten sposób mógłby narazić siebie lub osobę najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe,
- osób, korzystających z immunitetu dyplomatycznego przy czym osoby te mogą jednak wyrazić zgodę na jej przesłuchanie.