To prawa przysługujące zmarłemu, które nie wygasają wraz z jego śmiercią, ale też nie wchodzą do spadku. Najogólniej mówi się, że one wraz z jego śmiercią przechodzą na oznaczone osoby, te osoby mogą, ale nie muszą być jednocześnie spadkobiercami. Status spadkobiercy nie ma wpływu na możność nabycia praw. Te prawa przechodzą na oznaczone osoby nie w drodze spadkobrania, dziedziczenia tylko inną drogą i mamy tu do czynienia z sukcesją syngularną dotycząca tylko poszczególnego składnika majątku zmarłego. Sukcesja nie odbywa się w drodze spadkobrania.
Tutaj mamy trzy takie sytuacje:
– Art. 301 § 2 Kodeksu Cywilnego (KC) – służebność osobista mieszkania. Może ona nie wygasnąć wraz ze śmiercią uprawnionego, ale przejść na oznaczone w tym przepisie osoby. Te osoby nie muszą być spadkobiercami uprawnionego. Osoby wskazane przy ustanawianiu osobistej służebności mieszkania przejmą to prawo niezależnie od tego czy są spadkobiercami.
– Art. 691 KC – wstąpienie w stosunek najmu po zmarłym najemcy. Dotyczy ta sprawa sporej grupy osób problem polega na tym, że uprawnienia najemcy lokalu mieszkalnego nie należą do spadku, nie podlegają dziedziczeniu, w sytuacji gdy umiera jedyny najemca lokalu mieszkalnego najem ulega wygaśnięciu i nie przechodzi na spadkobierców. W art 691 KC wymienione są osoby, które mogą się ubiegać (wstąpienie w stosunek najmu po zamarłym najemcy) o nawiązanie stosunku najmu na tych samych zasadach jaki ma poprzedni zmarły najemca. Ażeby z takim roszczeniem móc wystąpić np. na drodze sądowej (jeśli wynajmujący dobrowolnie nie chce tego uprawnienia uznać) mogą go dochodzić osoby które spełniają zasadniczo dwa wymagania:
a) osoby, które zamieszkiwały ze zmarłym najemcom w chwili jego śmierci – nie ma to nic wspólnego z zameldowaniem – zameldowanie potwierdza tylko fakt wspólnego zamieszkania, ale nie jest przesłanką zamieszkania, chodzi tu o fizyczne faktyczne zamieszkiwanie, o spełnienie wymagania, które wynika z art 26 KC – miejsce, w którym dana osoba faktycznie przebywa z zamiarem stałego pobytu
b) musi to być osoba należąca do kręgu osób bliskich (małżonek, który nie był współnajemcą, dzieci zmarłego najemcy, lub tego drugiego małżonka, ale nie wnuki, inne osoby wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych i pod tym pojęciem mogą się kryć wnuki – jeśli był ten obowiązek alimentacyjny np. jeśli nie żyją rodzice tych wnuków i obowiązek alimentacyjny w miejsce tych rodziców przejęli dziadkowi. c) osoby, które pozostawały faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą chodzi tu o konkubentów (konkubentów płci różnej). Był problem, czy to faktycznie pożycie z najemcą może oznaczać także związek płci jednakowej – SN wywiódł że nie, gdyż powołał się na konstytucyjną ochronę rodziny i małżeństwa, co ma się nijak do konkubinatu, ale jest takie stanowisko.
Przepisy w aktualnym stanem obowiązują się od 2001 r., natomiast krąg osób które mogły tego wstąpienia w stosunek najmu dokonać był szerszy. I tu pojawia się pytanie czy to roszczenie o wstąpienie w stosunek najmu podlega przedawnieniu, a jeśli tak to przedawnienie będzie dziesięcioletnie, a więc nie są wykluczone sytuacje, że i teraz można występować o wstąpienie w stosunek najmu na podstawie przepisów które już nie obowiązują. Jest tu także problem z sytuacjami, które miały miejsce przed rokiem 1994 r. Wtedy na podstawie ówcześnie obowiązujących przepisów istniała możliwość zawierania tzw. umów o opiekę, które dawały możliwość przejęcia praw najemcy po jego śmierci w zamian za faktyczne sprawowanie opieki nad tym najemcą. Te pisemne umowy rejestrowało się w Urzędzie Gminy. Po 1994 powstał problem, gdyż od tego momentu nie można było już tych umów zawierać, ale zgodnie z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego zgodnie z którym takie umowy zachowały swoją moc. To znaczy, że jeśli ktoś zawarł taką umowę przed 1994 r. ale najemca zmarł w tym roku to można na podstawie tej starej umowy, domagać się wstąpienia w stosunek najmu po zmarłym najemcy.
Ponadto należy pamiętać, że przez okres dwóch lat między 1994 -1996 najem lokali był dziedziczny, na skutek przeoczenie w ustawie o najmie lokali nie było wyraźnego stwierdzenia, że to wstąpienie w stosunek najmu wyłącza dziedziczenie i dlatego, gdy nie było osób uprawnionych do wstąpienia w stosunek najmu, to to prawo najemcy podlegało dziedziczeniu. Dopiero w 1996 r. doszło do nowelizacji ustawy, która ten problem potwierdziła, ponadto było orzeczenie SN które potwierdził, że w tym okresie czasu te uprawnienia najemcy podlegały dziedziczeniu.
– art. 831 KC – suma ubezpieczenia na życie nie podlega dziedziczeniu, nie wchodzi w skład spadku, tylko przypada osobie wskazanej za życia przez ubezpieczonego i tej osobie ta suma jest wypłacana.
Należy pamiętać, że na tle dziedziczenia i prawa spadkowego obowiązuje zasada, że o zawartości spadku decyduje chwila śmierci spadkodawcy. Jeżeli sprawa jest rozpatrywana przez sąd w roku np. 2020, ale jeżeli śmierć spadkodawcy nastąpiła w 1995 r. to nie można wykluczy, że w spadku było prawo najmu do lokalu.
W stosunku do niektórych lokali (występujących w zasobach publicznych) to osoba ubiegająca się w stosunek najmu, musi jeszcze spełniać jeden wymóg: nie może mieś tytułu prawnego do żadnego innego lokalu, nie może mieć prawa do mieszkania, które mogłaby zajmować.