Prawna regulacja amnetsii

Amnestia jest generalnym i powszechnym aktem prawnym, mającym na celu złagodzenie lub zupełne darowanie prawomocnie orzeczonej kary za przestępstwa lub wykroczenia. W odróżnieniu od prawa łaski, którym z mocy Konstytucji RP dysponuje Prezydent RP, a którym rozstrzyga kwestię indywidualną konkretnego skazanego, amnestia skierowana jest do większej liczby adresatów spełniających wymogi w niej podane w (tj. skazanych prawomocnie za wymienione przestępstwa lub wykroczenia). W demokratycznym państwie prawa formą realizacji amnestii jest wyrażanie jej w formie ustawy, uchwalanej przez parlament. W literaturze podkreśla się, że mając na uwadze trójpodział władzy wynikający z przepisów Konstytucji RP oraz to, że amnestia jest wkroczeniem władzy ustawodawczej w kompetencje władzy sądowniczej, powinna ona zostać uregulowana również w Konstytucji. Amnestia jest często utożsamiana z pojęciem abolicji, co jest oczywistym błędem. Abolicja jest zakazem wszczynania lub nakazem umorzeniem postępowania i może być stosowana od momentu kiedy postępowanie wobec sprawców nie było jeszcze wszczęte do momentu uprawomocnienia się wyroku. Abolicja wydaję się być korzystniejsza dla sprawcy, gdyż w jej wyniku sprawca unika ewentualnego skazania, a nie tylko orzeczonej prawomocnie kary. Amnestia co do zasady działa z mocy prawa, a więc do jej skuteczności nie jest wymagane podjęcie dodatkowej konstytutywnej decyzji danego organu. Należy mięć na uwadze, że złagodzenie lub darowanie prawomocnie orzeczonych kar dotyczy tylko czynów zabronionych popełnionych przed dniem wejścia w życie ustawy amnestyjnej.
Amnestie były ogłaszane w Polsce niejednokrotnie. W okresie międzywojennym, w latach 1918-1939 aż 10 razy, w formie ustaw i dekretów. Później w latach 1945-1976 amnestia była ogłaszana głównie jako próba pokazania dobrych zamiarów władzy wobec opozycji. W latach 1976-1989 władze PRL stosowały amnestie wobec więźniów politycznych, np. wobec uczestników wydarzeń czerwcowych z 1976 roku. W 1983 roku ten akt łaski odnosił się do przestępstw popełnionych przed zniesieniem stanu wojennego i był związany ze złagodzeniem lub anulowaniem kar orzeczonych za uczestnictwo i czyny zabronione osób biorących udział w strajkach i protestach. Na mocy porozumień Okrągłego stołu powstała ‘Ustawa o przebaczeniu i puszczeniu w niepamięć niektórych przestępstw i wykroczeń’. Puszczono w niepamięć przestępstwa związane z działalnością opozycyjną (taka jak np. udział w protestach) za przestępstwa popełnione w okresie od 31 sierpnia 1980 do 29 maja 1989 r. Ostatnią ustawą amnestyjną była ustawa z 7 grudnia 1989 roku. Zgodnie z nią m.in. orzeczoną karę śmierci zamieniono na karę 25 lat pozbawienia wolności, a karę 25 lat pozbawienia wolności złagodzono do lat 15.
Obecnie przepisy amnestyjne są obecne np. w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych, którego Polska jest stroną od czasu ratyfikacji z 1977 roku. Artykuł 6 w ustępie 3 mówi o tym, że zarówno amnestia, ułaskawienie jak i zamiana kary śmierci mogą być zawarte we wszystkich przypadkach. Taki zapis w umowie międzynarodowej powoduje szerokie możliwość państw członkowskich w stosowaniu amnestii w ustawach krajowych. W wielu umowach bilateralnych Polski z innymi krajami zawarto postanowienia dotyczące tego aktu łaski. W większości przypadków umowy te dotyczą pomocy prawnej w sprawach karnych i cywilnych czy uregulowania kwestii ekstradycji. Można tutaj wspomnieć o umowach Polski z Syrią, Irakiem, Turcją, Włochami, Austrią, Mongolią, Rosją, Egiptem,. Można tam niejednokrotnie spotkać przepisy wskazujące, na to, że państwo, gdzie wyrok ma zostać wykonany stosuje wobec skazanego amnestię, która została wydana zarówno w państwie wykonania wyroki, jak i w państwie wydania wyroku. W Kodeksie postępowania karnego z dnia 6 czerwca 1997 roku znajdujemy przepisy mówiące o odmowie wykonania nakazu europejskiego, jeżeli przestępstwo którego dotyczy nakaz podlega darowaniu na mocy amnestii czy odmowie wykonania prawomocnego orzeczenia państwa członkowskiego Unii Europejskiej o karach o charakterze pieniężnym co do przestępstw również w wyniku stosowania tego aktu łaski.