Podział na posiedzenia jawne i niejawne wynika z art 148 Kodeksu Postępowania Cywilnego (KPC)
W postępowaniu nieprocesowym regułą są posiedzenia jawne, które nie są rozprawami, zgodnie z art 514 § 1 KPC – rozprawę wyznacza się wyjątkowo.
Natomiast w postępowaniu egzekucyjnym posiedzenia jawne są rzadkością, np. przy rozpoznaniu skargi na postanowienie komornika o ukaraniu grzywną czy postanowienie o przybiciu sąd dokonuje czynności z reguły na posiedzeniach niejawnych.
Czym się różni rozprawa od posiedzenia jawnego ?
Rozprawa – przyjmuje się, że rozprawa ma służyć merytorycznemu rozstrzygnięciu sporu (art. 210 KPC). Warto zwrócić uwagę, że nawet jeśli sąd wyłączy jawność, to zawsze musi publicznie ogłosić orzeczenie.
Oprócz możności uczestniczenia w rozpoznawaniu sprawy, zasada jawności realizuje się jeszcze w tym, że strony, uczestnicy postępowania mają prawo przeglądać akta, a także otrzymywać odpisy, kopie lub wyciągi z tych akt – podobnie ich pełnomocnicy. Art 9 i art. 525 KPC to reguluje. Czy strony mają prawo skopiować sobie całe akta? Strona może otrzymywać odpisy z akt, ale nie całe akta (od 1 do ostatniej strony). Jedyny kompletny egzemplarz sprawy może znajdować się w sądzie.
Kolejnym aspektem zasady jawności jest możność uczestniczenia w określonych czynnościach organów procesowych i egzekucyjnych, tj. przy wyłączeniu zasady bezpośredniości strona może uczestniczyć w czynnościach dowodowych, które odbywają się poza rozprawą przez sędziego wyznaczonego, który jedzie na tzw. wizję, czy na oględziny przedmiotu sporu. Strony mają prawo w nich uczestniczyć. np. spisanie majątku ruchomego w przypadku zabezpieczenia spadku art. 636 KPC, sporządzenie spisu inwentarza tego majątku art. 637 KPC, otwarcie i ogłoszenie testamentu art. 649 § 2 KPC, także art. 812 KPC stanowiący o tym, że przy czynnościach egzekucyjnych wierzyciel i dłużnik mogą być obecni, zajęcie w obecności wierzyciela art. 850 KPC, opis i oszacowanie art. 945 KPC.
W przypadku naruszenia zasady jawności przez sąd, gdy sąd rozpozna sprawie podczas nieobecności strony (nie zawiadomił jej o terminie, albo wadliwie przyjął, że jest zawiadomiona o terminie) ,w związku z czym wobec strony postępowanie było niejawne, gdyż w nim nie uczestniczyła. Wówczas sąd pozbawia stronę możności obrony swoich praw i w tym wypadku postępowanie jest nieważne na podstawie art. 379 pkt 5 KPC.
