Prawo do kontrolowania pasażerów

Prawo do kontrolowania pasażerów zgodnie z art 33a Prawa przewozowego odnosi się do przewozu osób i rzeczy (czyli np. bagaży), odpłatnie bądź nieodpłatnie na podstawie umowy zawartej pomiędzy przewoźnikiem a pasażerem. Kontroli pasażerów w zakresie posiadania ważnych biletów, a także posiadania dokumentów poświadczających uprawnienie do przejazdów ulgowych oraz bezpłatnych może dokonać sam przewoźnik lub organizator publicznego transportu zbiorowego (np. spółka koordynująca pracę kilku przewoźników zapewniających dostęp do komunikacji miejskiej w danym mieście) albo osoba przez niego upoważniona (pracownik podmiotu, który na podstawie umowy z przewoźnikiem jest uprawniony do kontroli biletów).
Uprawniona do kontroli pasażerów jest osoba, która legitymuje się identyfikatorem, umieszczonym w widocznym miejscu, który zawiera przynajmniej następujące dane: nazwę przewoźnika lub organizatora publicznego transportu zbiorowego, numer identyfikacyjny osoby dokonującej kontroli dokumentów przewozu osób lub bagażu, zdjęcie osoby kontrolującej, zakres upoważnienia (uprawnienie do kontroli biletów i wystawiania mandatów), okres ważności, pieczęć i podpis wystawcy (przewoźnika lub organizatora publicznego transportu zbiorowego).
W razie stwierdzenia braku odpowiedniego dokumentu osoba dokonująca kontroli pobiera właściwą należność za przewóz (cenę biletu) i opłatę dodatkową, stanowiącą karę umowną za korzystanie z przewozu bez stosownej zapłaty albo wystawia wezwanie do zapłaty, potocznie zwane mandatem. W przypadku zaś stwierdzenia braku ważnego dokumentu poświadczającego uprawnienie do bezpłatnego albo ulgowego przejazdu kontrolerowi przysługują, takie same uprawnienia, jednakże w przypadku udokumentowania przez podróżnego, nie później niż w terminie 7 dni od dnia przewozu, uprawnień do bezpłatnego lub ulgowego przejazdu, uiszczona przez pasażera należność za bilet i opłata dodatkowa podlegają zwrotowi, a w przypadku wezwania go do zapłaty, a nie opłacenia mandatu – umorzeniu, w wysokości pomniejszonej o koszty poniesione przez przewoźnika (opłata manipulacyjna). Podobnie nałożone na pasażera opłaty z powodu nieposiadania ważnego biletu w chwili przejazdu, w przypadku okazania ważnego biletu w ciągu 7 dni od dnia przewozu zostają umorzone, bądź zwrócone.
Przewoźnik lub organizator publicznego transportu zbiorowego może określić w regulaminie przewozu lub taryfie obniżenie wysokości opłaty dodatkowej w razie natychmiastowego jej uiszczenia podczas dokonywanej kontroli lub w terminie wyznaczonym w wezwaniu do zapłaty.
Kontroler ponadto ma prawo do:
1) w razie odmowy zapłacenia należności – żądać okazania dokumentu umożliwiającego stwierdzenie tożsamości podróżnego,
2) w razie niezapłacenia należności i nieokazania dokumentu – ująć podróżnego i niezwłocznie oddać go w ręce Policji lub innych organów porządkowych (np. Straży Miejskiej), które mają zgodnie z przepisami prawo zatrzymania podróżnego i podjęcia czynności zmierzających do ustalenia jego tożsamości, przy czym pasażer jest zobowiązany pozostać w miejscu przeprowadzania kontroli albo w innym miejscu wskazanym przez osobę kontrolującą,
3) w razie uzasadnionego podejrzenia, że dokument przewozu albo dokument uprawniający do przejazdu bezpłatnego lub ulgowego jest podrobiony lub przerobiony – zatrzymać dokument za pokwitowaniem oraz przesłać go prokuratorowi lub Policji, z powiadomieniem wystawcy dokumentu.