Rażące niedbalstwo stanowi jeden ze stopni winy, czyli personalnej zarzucalności odpowiedzialności za czyny niedozwolone (inaczej delikty – zobowiązania naprawienia szkody wynikłej z dokonanej wadliwie czynności), normowanych na podstawie art. art. 415-449 k.c. Winę bowiem na gruncie prawa cywilnego dzieli się na umyślną – czyli polegającą na działaniu lub zaniechaniu, bądź winę nieumyślną, cechującą się niedołożeniem należytej staranności – niedbalstwem albo lekkomyślnością.
Aby przypisać odpowiedzialność odszkodowawczą za dany czyn, gdy już dowiedziono, iż zachowanie określonej osoby ma związek przyczynowo – skutkowy z powstałą szkodą, należy najpierw określić jakie były reguły należytej staranności, których należało dochować w określonych warunkach (pojęcie określone na podstawie art. 355 § 1 k.c.). Przypisanie określonej osobie niedbalstwa jest uzasadnione tylko wtedy, gdy osoba ta zachowała się w określonym miejscu i czasie w sposób odbiegający od właściwego dla niej miernika należytej staranności. Wzorzec należytej staranności ma przy tym charakter obiektywny oraz abstrakcyjny. W praktyce jego zastosowanie polega na wyznaczeniu stosownego modelu, ustalającego w danych warunkach sposób postępowania uznany za optymalny w społeczeństwie, a następnie na porównaniu zachowania dłużnika z tak określonym wzorcem.
Naruszeniem reguł należytej staranności cechuje się zarówno niedbalstwo jako postać winy nieumyślnej, jak i jego kwalifikowana forma – rażące niedbalstwo, które zbliża się w swoim charakterze do form winy umyślnej. Rażącym niedbalstwem nazywa się takie zachowanie, które uchybia podstawowym, elementarnym zasadom staranności. Jak wskazują niektórzy przedstawiciele nauki prawa cywilnego chodzi tu o niezachowanie takiej staranności, jakiej można wymagać od osób najmniej nawet rozgarniętych. Ocena, czy zasady takie przekroczono, musi być dokonywana zawsze w okolicznościach konkretnego przypadku. O tym, czy w danym przypadku można osobie zobowiązanej postawić zarzut rażącego braku staranności w dopełnieniu obowiązków, decyduje nie tylko niezgodność jego postępowania z modelem, lecz także uwarunkowana doświadczeniem życiowym możliwość i powinność przewidywania odpowiednich następstw swojego zachowania.
Osoba, której zachowaniu przypisujemy, element odpowiedzialności jakim, jest rażące niedbalstwo nie ma zamiaru popełnić szkody, choć narusza normy prawne, zasady współżycia społecznego lub inne wymagane od niej w określonych warunkach, np. z racji wykonywanego zawodu, przy czym bezpodstawnie liczy na to, iż do szkody niedojdzie. Naruszenie określonych norm lub zasad ma w tym przypadku charakter nieświadomy, chociaż świadomość obowiązywania pewnych reguł powinna stanowić podstawową wiedzę, każdego statystycznego człowieka.
Rażące niedbalstwo ma szczególnie ważne znaczenie w przypadku odpowiedzialności ubezpieczyciela za szkody w ubezpieczonym mieniu. Spowodowanie szkody przez ubezpieczonego lub osobę pozostającą z nim we wspólnym gospodarstwie domowym ze względu na rażące niedbalstwo zgodnie z art. 827 k.c. skutkuje wyłączeniem odpowiedzialności ubezpieczyciela, a więc brakiem obowiązku zapłaty odszkodowania za taką szkodę.
