Ustalenie macierzyństwa prawnie zostało uregulowane dopiero w 2009 r. w ślad za nowelizacją Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego (KRO). Dodano wtedy art. 619 – 6116 do KRO. Wcześniej KRO nie regulowało tych kwestii ograniczając się jedynie w art. 86 KRO do wskazania, że powództwo o ustalenie/zaprzeczenie pochodzenia dziecka (a więc nie tylko ojcostwa) może dochodzić także prokurator. Nowelizacja uporządkowała kwestie prawne w tym zakresie.
Pomimo tego, iż matka jest zazwyczaj określona, pewna (zgodnie z rzymską paremią mater semper certa est) i problem pojawia się raczej w przypadku ustalenia ojcostwa, to jednak z uwagi na rozwój techniki, w szczególności zapłodnienia in vitro, może być konieczne powództwo o ustalenie/zaprzeczenie macierzyństwa. Pochodzenie dziecka pozamałżeńskiego ustala się na podstawie faktu urodzenia i wciąż akt urodzenia jest wyłącznym dowodem zdarzeń w nim stwierdzonych. Jest to również dowodem, że wskazana kobieta urodziła konkretne dziecko. Wynika to z art. 4 ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego. Jednakże na podstawie postępowania procesowego i wydanego w sprawie wyroku o zaprzeczenie macierzyństwa może dojść do zmiany aktu urodzenia w formie wzmianki dodatkowej. Uregulowanie odnośnie ustalenia macierzyństwa przewidziane w KRO jest potrzebne z uwagi na możliwość zapłodnienia poza organizmem kobiety i donoszenia ciąży przez inną kobietę niż dawczyni komórki jajowej. Powyższa instytucja prawna przydatna jest też w sytuacji, gdy sporządzono akt urodzenia nieznanych rodziców.
Aby móc ustalić macierzyństwo, trzeba je najpierw zaprzeczyć (chyba że w akcie urodzenia wpisano, że rodzice są nieznani). Zatem wnosimy najpierw powództwo o zaprzeczenie, a następnie powództwo o ustalenie. Nie można jednocześnie wnosić o zaprzeczenie i o ustalenie. Powództwo o ustalenie może wytoczyć dziecko przeciwko matce i matka przeciwko dziecku, ale matka może je wytoczyć tylko do osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości, natomiast powództwo o zaprzeczenie wnosi rzeczywista matka przeciwko kobiecie wpisanej jako matka w akcie urodzenia oraz przeciwko dziecku. Dziecko natomiast wytacza powództwo przeciwko matce wpisanej do aktu urodzenia, a matka wpisana do aktu urodzenia jako matka wytacza powództwo przeciwko dziecku (tak samo jak mężczyzna, którego ojcostwo ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa matki).
Na wytaczanie wyżej wymienionych powództw są przewidziane dość ścisłe terminy. Jak to już zostało określone, matka nie może wnieść powództwa o ustalenie macierzyństwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletniości. Ponadto powództwo o zaprzeczenie matka rzeczywista lub ta wpisana w akcie urodzenia jako matka może wnieść w terminie 6 miesięcy od dnia sporządzenia aktu urodzenia dziecka (tak samo może zrobić mężczyzna, którego ojcostwo ustalono z uwzględnieniem macierzyństwa matki, któremu termin biegnie od dowiedzenia się o fakcie wpisania w akcie urodzenia), z zastrzeżeniem, że nie jest ono dopuszczalne po śmierci dziecka. Jeśli chodzi o dziecko, to ono może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa nie później niż w ciągu 3 lat od osiągnięcia pełnoletniości; w razie śmierci dziecka po wytoczeniu powództwa do postępowania mogą wstąpić dzieci dziecka. Powództwo o ustalenie/zaprzeczenie może wnieść również prokurator z uwagi na dobro dziecka lub ochronę interesu społecznego. Prokuratora nie wiążą powyższe terminy, jednak nie może on wytoczyć powództwa po śmierci dziecka.
W postępowaniu o zaprzeczenie/ustalenie macierzyństwa sąd dąży do ustalenia stanu zgodnego z rzeczywistością i przeważają w tym postępowaniu dowody natury biologicznej, czyli np. nie było porodu w tym dniu albo urodzono inne dziecko.
