Zarówno śledztwo i dochodzenie są wariantami prowadzenia postępowania przygotowawczego, przewidziane przez Kodeks Postępowania Karnego. Celem obu rodzajów postępowań jest więc, zgodnie z art. 297 § 1:
- ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo,
- wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy,
- zebranie danych stosownie do art. 213 i 214, a więc mających na celu przeprowadzenie wywiadu środowiskowego oraz zebranie informacji dotyczących oskarżonego,
- wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody,
- zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu.
Kiedy więc prowadzone będzie śledztwo a kiedy dochodzenie?
Śledztwo zostało przewidziane w razie popełnienia ciężkich przestępstw, określonych w art. 309 § 1. Będą to więc wszelkie sprawy, których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do sądu okręgowego, występki, w których osobą podejrzaną będzie osoba wymieniona w art. 309 §1 pkt.2 i 3;wszelkie występki, w których nie prowadzi się dochodzenia oraz występki, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy. Śledztwo od dochodzenia odróżnia również organ je prowadzący. W przypadku śledztwa będzie to każdorazowo prokurator, który może jednak powierzyć Policji przeprowadzenie śledztwa w całości lub w określonym zakresie,bądź też dokonać jedynie poszczególnych czynności śledztwa. Należy bardzo wyraźnie podkreślić, iż prokurator nie może powierzyć Policji czynności związanych z przedstawieniem zarzutów, zmianą lub uzupełnieniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz zamknięciem śledztwa. Przyjęto powszechnie, iż zadania Policji w śledztwie mają charakter pomocniczy, zaś ich celem jest usprawnienie całego postępowania oraz pomoc prokuratorom. Kodeks postępowania karnego zakreśla ściśle termin, w którym śledztwo powinno zostać zakończone. Zgodnie bowiem z art. 310 § 1 k.p.k. śledztwo powinno być ukończone w ciągu 3 miesięcy. Natomiast w wyjątkowych sytuacjach, okres śledztwa może być przedłużony na dalszy czas oznaczony przez prokuratora nadzorującego śledztwo lub prokuratora bezpośrednio przełożonego wobec prokuratora, który prowadzi śledztwo, nie dłuższy jednak niż rok. W szczególnie uzasadnionych wypadkach właściwy prokurator nadrzędny nad prokuratorem nadzorującym lub prowadzącym śledztwo może przedłużyć jego okres na dalszy czas oznaczony. prokurator nadrzędny nad prokuratorem nadzorującym lub prowadzącym śledztwo może przedłużyć jego okres na dalszy czas oznaczony.
Przechodząc do omówienia dochodzenia, na samym początku warto zwrócić uwagę, iż organem właściwym do prowadzenia dochodzenia jest Policja, bądź inne właściwe organy, za wyjątkiem sytuacji, kiedy dochodzenie prowadzone jest przez prokuratora. Jak więc widać zasadą przy dochodzeniu jest jego prowadzenie przez Policję, zaś jedynie w wyjątkowych sytuacjach – przez prokuratora. Dochodzenie prowadzone jest w sprawach, które należą do właściwości sądów rejonowych. Będą to zatem sprawy zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym że w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 100 000 zł oraz sprawy enumeratywni wymienione w art. 325b § 1 pkt. 2-3 k.p.k. Ponadto, co ważne, dochodzenie nie może być prowadzone w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności, chyba, że zastosowano wobec niego zatrzymanie bądź też sprawcę ujęto na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem tymczasowo aresztowano. Dochodzenia nie prowadzi się także w sprawach, kiedy to oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy lub gdy biegli lekarze psychiatrzy powołani do wydania opinii w sprawie stwierdzą, że poczytalność oskarżonego w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu lub w cza-sie postępowania jest wyłączona albo w znacznym stopniu ograniczona.
Zarządzenie co do wszczęcia, prowadzenia, umorzenia dochodzenia wydaje zawsze prowadzący dochodzenie. Ustawodawca nie wymaga poinformowania prokuratora o wszczęciu dochodzenia, natomiast prokuratorowi przyznano uprawnienie, na mocy którego może on sprawować nadzór nad postępowaniem, którego sam nie prowadzi. Również dochodzenie zostało ograniczone czasowo. Jeżeli bowiem dane uzyskane w toku czynności, które można określić wstępnym dochodzeniem, lub prowadzonego przez okres co najmniej 5 dni dochodzenia nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych, można wydać postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw. W każdym jednak razie dochodzenie powinno być ukończone w ciągu 2 miesięcy. Prokurator może przedłużyć ten okres do 3 miesięcy, a w wypadkach szczególnie uzasadnionych – na dalszy czas oznaczony.
W dochodzeniu nie jest wymagane sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz wydanie postanowienia o zamknięciu dochodzenia, za wyjątkiem, kiedy podejrzany jest tymczasowo aresztowany.
Wszelkie te różnice wynikają przede wszystkim z wagi spraw, które podlegają rozpoznaniu czy to w śledztwie czy dochodzeniu. Jak więc widać ustawodawca rozpatrywanie spraw bardziej zawiłych i skomplikowanych, a przede wszystkim zagrożonych wyższą karną, pozostawił w gestii prokuratury, sprawy zaś drobniejsze przekazał do rozpatrywania Policji.
Paulina Szatka
