Naczelną zasadą prawa międzynarodowego publicznego o kluczowym znaczeniu dla społeczności międzynarodowej jest obowiązek przestrzegania zawartych umów (pacta sunt servanda). Zasada ta ściśle wiąże się z moralnością, ma także logiczne podstawy: jaki sens miałaby działalność państwa, której celem jest związanie się umową, gdyby państwo to nie czuło się zobligowane do wykonania przyjętych zobowiązań? Wg niektórych przedstawicieli doktryny, moc obowiązująca powyższej zasady wywodzi się z prawa zwyczajowego. Artykuł 26 Konwencji Wiedeńskiej stanowi, że: „każdy traktat będący w mocy wiąże jego strony i powinien być przez nie wykonywany w dobrej wierze”
Odpowiedzialność międzynarodowa państw powstaje wyłącznie w konsekwencji naruszenia zaobowiązania międzynarodowego. Naruszenie takie może wynikać zarówno z działania (państwo działa sprzecznie ze swoimi zobowiązaniami wynikającymi z normy traktatowej lub zwyczajowej), jak i z zaniechania (państwo nie podejmuje kroków, środków do których było zobowiązane). Żródło prawnomiędzynarodowej odpowiedzialności państw jest określane jako: „naruszenie normy prawa międzynarodowego”, „przestępstwo międzynarodowe” lub „delikt międzynarodowy”.
Formy odpowiedzialności międzynarodowej mogą być trojakie: państwo może ponosić odpowiedzialność polityczną, materialną i moralną. Odpowiedzilność państwa może przybrać formę reparacji (naprawienia szkody), satysfakcji i sankcji.
W związku z wyróżnieniem przestępstw międzynarodowych uznawanych za zbrodnie pozostają sankcje, jako prawne konsekwencje stosowane przeciwko państwu dopuszczającemu się aktów agresji. Problematyka sankcji nie może być łączona z zagadnieniem odpowiedzialności karnej. W świetle prowadzonych dyskusji nt. problemów odpowiedzilaności w KPM oraz w innych organach ONZ, wysunięto tezę, że odpowiedzialność państwa nie może obejmować niczego poza obowiązkiem naprawienia szkody, sankcji karnej bowiem prawo międzynarodowe nie zna. Stanowisko to jest uważane za dyskusyjne.
Prawo międzynarodowe zna pojęcie sankcji ekonomicznych i wojskowych przewidzianych w art. 41 i 42 Karty NZ. Artykuły te stanowią:
Artykuł 41
Rada Bezpieczeństwa może zadecydować, jakie środki nie wymagające użycia siły zbrojnej należy zastosować dla skutecznego przeprowadzenia jej decyzji oraz może wezwać członków Organizacji Narodów Zjednoczonych do zastosowania takich środków. Środki te mogą obejmować zupełne lub częściowe przerwanie stosunków gospodarczych oraz komunikacji: kolejowej, lotniczej, pocztowej, telegraficznej, radiowej i innej, jak również zerwanie stosunków dyplomatycznych.
Artykuł 42
Jeżeli Rada Bezpieczeństwa uzna, że środki przewidziane w artykule 41 mogłyby okazać się niewystarczającymi albo już okazały się niewystarczającymi, jest ona władna podjąć taką akcję przy pomocy sił powietrznych, morskich lub lądowych, jaka mogłaby okazać się konieczną do utrzymania albo przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Akcja taka może polegać na demonstracjach, blokadzie i innych operacjach sił zbrojnych powietrznych, morskich lub lądowych członków Narodów Zjednoczonych.
Międzynarodowa praktyka wskazuje, że jest możliwe zastosowanie sankcji za zbrodnie międzynarodowe (np. uchwalenie przez Radę Bezpieczeństwa 4 listopada 1977r. obowiązujących sankcji zakazujących eksportu broni i sprzętu wojskowego do RPA jako następstwo popełnionej przez ten kraj zbrodni apartheidu, kazus Kuwejtu – aneksja Kuwejtu przez Irak w sierpniu 1990r. zastosowano na podstawie uchwał RB sankcje wojskowe i ekonomiczne przeciwko Irakowi, przywrócono status quo ante).
Sankcje mogą być również stosowane przez inne organizacje międzynarodowe (np. EWG w 1991r. nałożyła embargo na Serbię i Czarnogórę, a Organizacja Państw Amerykańskich w roku 1992 na Haiti).
Emilia Andrzejewska
