Mimo początkowej euforii w chwili jej wprowadzenia do Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego w 1998 r. nie cieszy się powodzeniem, obecnie jest rzadko stosowana. Korzystają z niej ludzie starsi ze względów religijnych albo młodsi z powodu automatycznego ustania wspólności majątkowej.
Przy separacji bierze się pod uwagę te same kwestie, jak przy przesłankach rozwodu, przy czym rozkład tych trzech więzi ma charakter zupełny, ale nie trwały.
Musi być zupełny rozkład pożycia.
Negatywne przesłanki separacji to:
– w jej skutku miałby ucierpieć dobro małoletnich dzieci (z małżeństwa i przyspospobionych)
– z innych względów sprzeczne by to było z zasadami współżycia społecznego.
Przy separacji nie ma orzekania o wyłącznej winie któregoś z małżonków. Separacji może żądać małżonek winny rozpadu.
Jeśli nie ma dzieci, to sąd może na zgodny wniosek stron orzec separację. Gdy separacja jest orzekana na zgodny wniosek stron, to orzeka o tym sąd okręgowy, ale w postępowaniu nieprocesowym (w przeciwieństwie do orzekania nie na zgodny wniosek stron – wtedy sąd orzeka w procesie).
Jeśli jeden żąda separacji, a drugi rozwodu i jest to uzasadnione, to sąd orzeknie rozwód. Gdyby jednak orzeczenie rozwodu było niedopuszczalne, a roszczenie separacji uzasadnione, to orzeknie separacje. Są to żądania składane w trakcie procesu – nie można ich podnosić powództwem wzajemnym.
Do separacji stosuje się odpowiednio przepisy o rozwodzie, tj. o elementach obowiązkowych i fakultatywnych orzeczenia. Jeśli zgodny wniosek o separację, to nie orzeka się o winie (jakby oboje byli niewinni); z przyczyn obiektywnych nie orzeka się wtedy o władzy rodzicielskiej, o kontaktach z dziećmi i alimentach na dzieci (bo ich nie ma). Skutki separacji są takie jak rozwodu, ale dodatkowo istnieje zakaz zawierania małżeństwa. Jest więc też brak dziedziczenia, brak domniemań co do dzieci – w przypadku spadków, gdy spadkodawca wniósł pozew o separację z wyłącznej winy drugiego, to sąd może wyłączyć takiego małżonka od dziczenia.Jeżeli wymagają tego względy słuszności separowani zobowiązani są do wzajemnej pomocy. Podobnie stosuje się przepisy o obowiązku alimentacyjnym jak przy rozwodzie (nie stosuje się rozwiązań o wygasaniu tych obowiązków ani o powrocie do nazwiska – nie można wrócić do starego w trakcie separacji).
Zniesienie separacji następuje na zgodne żądanie (na wniosek jednego nie można), co wówczas powoduje ustanie jej skutków, ale sąd rozstrzyga o małoletnich dzieciach.