Spółdzielczymi umowami o pracę nazywamy umowy zawieranie w spółdzielniach pracy, których przedmiotem działalności gospodarczej jest prowadzenie przedsiębiorstwa przy wykorzystaniu osobistej pracy jej członków. Powstają również spółdzielnie niewidomych, inwalidów czy pracy rękodzieła ludowego.
Aby zaistniał stosunek pracy pomiędzy daną osobą, a spółdzielnią konieczne jest nawiązanie spółdzielczej umowy o pracę. Tak zwany okres kandydacki, którego spółdzielnia może wymagać od członka przed przyjęciem do pracy, może nadawać kandydatom również pewne prawa i obowiązki. Pracownicy spółdzielni natomiast, którzy są zatrudnieni co najmniej na okres 12 miesięcy na bazie umowy o pracę (zawartej na czas nieokreślony) nie maja obowiązku przebycia okresu kandydackiego.
Umowa spółdzielcza od pracę różni się od zwykłej umowy przede wszystkim tym, że:
- w umowie spółdzielczej mamy do czynienia z pewną stabilizacją zatrudnienia,
- następuje ścisłe powiązanie stosunku członkostwa w spółdzielni z obowiązkiem pracy,
- odmowa stosunku pracy w innym przypadku, niż przewidziane ustawowo, stanowi naruszenie prawa.
Umowa ta wygasa wraz ustaniem członkostwa w spółdzielni. Rozwiązać umowę można również na podstawie:
- odmowy przyjęcia nowych warunków pracy lub płacy,
- na mocy porozumienia stron, jeśli nastąpi jednoczesne wypowiedzenie członkostwa przez członka,
- zmniejszenia na mocy uchwały rady stanu zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych,
- przyznania członkowi prawa do emerytury.
Członkowi spółdzielni przysługuje oczywiście prawo do roszczenia o orzeczenie bezpodstawności wypowiedzenia, a jeśli rozwiązanie stosunku pracy już nastąpiło to o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach.
Rozwiązanie tego rodzaju umowy bez wcześniejszego wypowiedzenia powinno być złożone w formie pisemnej, wraz z podaniem przyczyn i uzasadnieniem. Wymaga ono również współpracy z funkcjonującymi w spółdzielni związkami zawodowymi. Jeżeli przyczyny rozwiązania umowy bez wypowiedzenia zostaną usunięte, zarówno spółdzielnia, jak i jej członek, zobowiązani są do powtórnego zawarcia umowy.
Należy pamiętać, iż pracownik zatrudniony w spółdzielni, na podstawie spółdzielczej umowy o pracę, jest oczywiście pracownikiem również w rozumieniu Kodeksu Pracy. Dlatego też oprócz szczególnych warunków, wynikających ze specyficznego rodzaju umowy, przysługują mu wszelkie prawa przewidziane w przepisach ogólnych. Istotne jest również posiadanie statusu członka spółdzielni, który jest nieodłącznym warunkiem pracy w tym charakterze.